Апсны апны «Апсны парк» ахьызта этнопарк дудздзакI гIахъыртIытI: ауи ауатыкв 10 гектаркI гIацIанакIитI.

Барганджиа Саид

Гвдауыта район йаланакIуа Мгвадзырхва кыт адзхъа жвагектаркI рпны йаныргIалу «Апсны парк» ахьызта этнопарк гIахъыртIытI Апсны апны.

Апарк ашIыпIа аквпшыра йангIалуата йырчпан ауаъа аэтнография пкъыгIваква, ауагIахъа архитектура ашвапхаква азыркIкIытI. ЙаъапI араъа ауагIа апхъала йызпщылаз ауысква, анхараква ргIарбараквагьи, анхара азъазара аквтаквагьи – ауат зымгIва йрыцахъитI амузей, аэкспозиция йгьи аларпшырта уатыквква.

Ауи гIазхъвыцыз Пилиа Мзауыч йшихIвазла апроект амурад хъадаква йрыуазакIу апсуа апхъазаман агIан апсабара дшаладзуз гIарбара акIвпI.

«Ари ауагIахъа рыбызшва, ргвбайара, рбзазаща ауагIа йрылазгауа уагIахъа проектпI. ХIара йхIтахъыпI апсуаква турых байа шрыму зымгIва – хIсабиквагьи рылата – йдхIырбарныс», – йгIахIгвынйыргIвытI ауи.

Пилиа йхIватI ари апш хъвыцраквакI данцIайыз йхъа йшгIаташваз. Ауи йшихIвауала, апарк гIаныршарала анхараква сквшквакI йакIвшатI.

«ХIтурых уахьчIвала йхIзыгIарбауа ацкIыс агалагьи йбайапI. ХIара зымгIвагьи хIкъаруква адхIкIылта ауи хIаквчважвара атахъыпI. ХIара йхIтахъыпI ажвлара, акультура, атурых, анаука адызкIылуаш йазакIу уагIахъа проекткI лыхIхырныс», – йхIватI ауи.

Ауыс агIаджвыквцIагIв йгIаликIгIатI «Апсны парк» проект Апсны ахъазла йшIыцу туризм квпшыра – культура-дырра туризм – асасчва алахъукъьалырныс лшара шгIаннаршауа.

«Ари апш адкIылара уахьчIвала зджьарагьи йгьаъам. Араъа йазкIкIу апкъыгIваква датша зджьарагьи йъауымбуш йгьахъазым ауи ззысхIвауа – ауи ъаныргIалу ашIыпIагьи зджьара йгIанымхауата йпшдзапI. Ари йапшу ашта апны турых йгьи жвлара-культура магIны зму апкъыгIваква йалакIыта йазкIкIыпI», – йхIватI ауи.

Апарк йапшырныс йгIайлуш дрыквчважвауата Пилиа Мзауыч хIгватра азынайырхатI Апсны абзазагIвчва, Апсны апны къвырльыкъв зхауа Россия айсыгIвчви ауат ртгIачвакви араъа хвыдъа йшталлуш.

«Апсны парк» адиректор, ари йауацIыху апроект йаархитектору Зантариа Ращ аэкспозицияква анандыргIалуаз хачIв хъадата йырбуз апсуа цIас гIащаквыжьра шакIвыз гIахIайхIвтI.

«Ауи ахIатырла апроект хIъадзадынхалуаз апсуа апхьахьаква хIрабадыруан, ауат гIахIцхърагIун, ауи акIвымкIвагьи атурых швъаква йгIархIвуз щатата йхIзалуан хIапхъанчIвиква рбзазаща рыцIа тамамта йгIахIырбара ахъазла», – анхара шакIвшуз даквчважватI Зантариа.

Ауи йхIватI «Апсны парк» апны ауыхвара нхараква ужвыгьи йшалымгас, ужвыгьи «амаль амамкIва йдырхъйуш» хъвыцра щарда шаъу.

«Апсны парк» проект швабыжта дацхърагIатI йбергьльу апсуа апхьахьа КIакIоба Адгур. Ауи апарк апсуа уагIа ртурыхгьи ркультурагьи рцIасквагьи рнархара щарда злазкIыз «проект дудздзата» йпхьадзитI.

«Мзауыч йгвгIанаграква анхIыцагIвиша хIара ауи йызхъахIцIатI, йшхIылшуз апштагьи хIйыцIагылтI», – йхIватI ауи.

Апхьахьа йшипхьадзауала апроект апсуа чкIвыныргIва рбжьара апны магIын ду амазлуштI.

«ХIсабиква акнигаква рпны йызпхьауа рылаквала йырбарныс лшара раутI», – йхIватI ауи.

Йбергьльу апсуа суратчпагIв ДжьапIуа Баталгьи апарк апроект йадынхалквуз дрыуапI. Ауыгьи «Апсны парк» хвду аквицIитI.

ДжьапIуа йгIайгвалашвахтI ауи апхъалагьи ари апш уыс шгIаларгалуз, ауаса йапшым ашвхIаусыгIваквала абзазара йшырзаламжьыз. Ауи йапшу ауысква йрыцикIуан Апсны йапхъахуз апрезидент Ардзынба Владиславгьи.

ЙгIайгвалашвахтI асуратчпагIв йаргьи йгвы йтадзамкIва ари апроект дшаланахIваз.

«Сара Пилиа Мзауыч дгIасыдгылын йуачIвхуз амш анхара шджвыквицIушыз гIасайхIвтI. Сара ауи сгвы азыбжахатI, ауаса йащтагIайуаз амш атракторква шынхауа гIазырбуз авидео сзыгIайщтитI. Абарауаса апроект джвыквхIцIатI. Мзауыч анхара ауи аъара йгIайрыласитIта хIанихьымдзауагьи ншитI. Ари зымгIва збзиру ауи йакIвпI», – йхIватI ДжьапIуа Батал.

Апроект джьгарта йалаз дрыуапI йбергьльу апсуа жьийыгIв Дзидзариа Тимургьи. Ауи «Апсны парк» апны жьира шынхауа гIахIайхIвтI, «Апсны парк» аунашвахъцIарта къраль щарда ржьиква злазлуш айха адынхалра азъазара адуней фестиваль аднагалныс йшащту ахабаргьи хIйыргIатI.

Асасчва зрайгвауа ахакви анхараква рыпшцIи

Апарк ангIахъыртIуаз йаъаз зымгIва экскурсия джьащахъва рзадыргалтI. Ауи ахакв йапшым анархараква йырзалхта хъвы-хъвы йшапI.

Абар, ажва ахъазла, апсуа пшцIа. Ауи йапшым ауыхвараквала йалу адкIыларапI. Ауи йаланакIитI: aюныду (апсуа бызшвала «тыдз ду» гIаныцIитI – аредакция ррытаразга), амхара (йгIаншагIвацаз атгIачва шIыц рымхIара – аредакция ррытаразга), акуаскиа (абзазага уыхвараква – аредакция ррытаразга), аца (нартыхв зтарпсауа аца – аредакция ррытаразга), акутыцра (квтIутара – аредакция ррытаразга) йгьи апацха (апсуа мацIауырта, бацкъьа – аредакция ррытаразга).

Уыла рахIа йгIацIашвитI йалыргу ауатыкв ду – ауи апсуа пшцIипхьадза йахъву, ари шапсуа пшцIу йагIарбагу тыппI.

Абзазартаква, апещква, ауыхвараква, абацкъьа, амхIара рпны зымгIва апхъазаман агIан апшта йаныргIалпI. Ауаъа йалагылапI амшIквчIвартаква, ачвартагъвква, айшваква, арымдзаква, апещква дрыпшдзитI акъадабаква, атадзахраква, арахвкви абнашвыркви рчваква, абджьарква.

АпшыгIвчва йрыцгIамдуз аъачIвагIагIв йылхIватI адкIылара шабгу шмузейу. Ауаъа йыгIвну йапшым апкъыгIваква, апсауатлаква апсуаква рбзазаща штшапсахуаз, штшауацIнахуаз уыла йгIацIарыжьра атахъыпI. Амузей ужвыгьи йадыргалыркIвитI, ауи аэкспозиция рыцIа-рыцIа йалахIитI.

Акуаски ацIахьпещ апны гIарбарта аныргIалпI, мачIкI цIрыквын ауаъа йапшым агIарбараква адыргалуаштI.

Ужвы ари асахIат апещ апны XVIII асквшышв ацIыхъва йгIашIарышвта XX асквшышвдза йхъырхыз, апсуаква гIазырбауа асуратква ргIарбара аныргIалпI. Ауат йгIарыцырцIара ргвыгъапI XVII-ХХ асквшышвква рагIан йыргIвыз Апсны акартаква, апхъанчIви гравюраква.

Абацкъьа – бацала йыршшыз, бакъ зшIачпу, тхыпхала йрыпшдзу бзазартапI. АчIвгIванква апхъала йа джьчIвы, йа расацIла йгIарылырхуан, бацата щхъачай йа бжьынцIы гIадрысабапуан. Ауи аэкспозиция апны йгIащаквдыргылхтI. Абацкъьа ауацIа йапшым абзазагаква, амачваква гIвнапI, анхагаква ъазкIкIызлуш экспозициягьи адыргалуаштI. Абацкъьа аквта рахчына ъакIныхIу атшгIва агвныргIвыпI.

АпшцIа шабгу гвазанакьла йкIвыршапI, ауаса ауи антахьгьыт йгьрапшым: гваракI апны 12 бацашшыщакI гIарбапI. КIьыдата уаквчважвушта йаъапI агвашв – ауыгьи апхъала йшырчпуз апш йхъгIвата йырчпатI, тхыпхала йдрыпшдзатI.

Апарк апны шта кIьыда ркIитI «анхараква рыпшцIа»-хIва зхьырцIаз ауыхвараква: араъа уахьчIвала ажьира, ацIыквчпарта нхитI. Ужвыгьи амшIччпартакви адзыдзлагари (дзылу – аредакция ррытаразга) гIахъыртIуаштI.

Архитектура: апхъанчIви замангьи асквшышвквтаквагьи

Апарк гIанзыршаз йыргвыгъапI апхъанчIви апсуа архитектура ачвахъабагаква – адольменква (апхъанчIвиква апсчва ъацIарцIуз – аредакция ррытаразга), ацангуара (ащхъаква рпны йгIанхаз ахIахъв йгIалху, йащтацауа гьажьырата йчпу апхъанчIви уыхвараква – аредакция ррытаразга), запш аъам ахъахчага уыхвара – АнакIапийа абагъьата агвашв алачпаква – йырзалхта гъыцIаракI адыргалырнысгьи.

Апарк аквтабырг абны асквшышвквтаква уырзызгауа акъала абааш гылапI: араъа аунашвахъцIарта андыргIалтI. Акъала уызшIапшуа абльын стрит-арт апкъ йтата йгIвызлуш апсуаква, аубыхква, адыгьаква рхабарыжвкви ртурыхи йгIарылху агIаншараква гIазырбауа асуратква анызлуштI.

Ауысхарта пещква йырхъазымкIва ауаъа агIарбартаквагьи айззартаквагьи агвындыргIвуаштI, гIамтакI йа йапымшвтуата йынхалуш агIарбарта-тйыртаква адыргаллуштI.

ЗымгIва – уыс джьащахъвала йырчву, угвы зырбайауа, «йхъагIу» атшпсщара ахъазла

Абааш акъала адзхъа апхъанчIви хрихыцла уъахысуаш рчпатI. Ахысырта апны дзачIвызлакIгьи абжьагIвы дгIайхъпшылуата метр 100-дза сагIындакъ йзаущтуаштI. АдгалагIвчва йыргвыгъапI асабиквагьи адуквагьи ъарбжьуш сагIындакъаущтрала апхьарта гIахъыртIырныс.

«Апсны парк» апны йаъапI тшыла аныкъвара йазалху уатыквгьи. Йызтахъу тшыла Уатхара кыт йаъу адольменква рпныдза йцата ауаъа тшпсщара йгIашIасгьи йауаштI. ЙырмурадпI араъа апсуа тшрыгIвща йъазырбжьуш апхьарта гIандыршарнысгьи.

Апарк апны арызкъ цкьаква – варена, аджьыкIа, цха, агIвдзы – ухвгIата йушIаршва йауаштI. АфачIвква зымгIва йазалху архъвыхраква йгIаркIылырщтуаштIта рнадзара йаквшахIатхауа ашвъаква рыцызлуштI.

Апарк апны Апсны ашIыпIаква раъаща гIаузырбауа, ащхъаква, акIварква, агъвгъвараква тамамта йызнызлуш карта ду дыргылуаштI. Ауаъа Апсны ахакв шабгу уапшыта атурых чвахъабагаква ъану, ауат йырмагIну тшахауыргIваза йауаштI.

Йара ауи апшта йыргвыгъапI араъа акIадза йангIалуата театр гIахъвмарырта чIварта 600-700 змазлуш амфитеатр ацта йдыргылырныс.

Аэтнопарк йызтахъу зымгIва зыцуштI. Ауи ашвахьаквала акIвмызтын ансимшы асахIат а 9 йгIашIарышвта а 19-дза йынхитI. Апарк апны йанакIвызлакIгьи аъачIвагIагIвчва аъазлуштI.