Etnograflar DAK bilgilendirme platformuna eski Abhaz bayramı olan Ajirnıhöa'nın - "dünyanın yaratılması" diye anılan " Eski Yeni Yıl" a denk gelen günün geleneklerini anlattı.
Said Barganciya
«Eski Yeni Yıl» – dilbilimciler bu terimi tezat olarak adlandırırlar, yani sözleri ters anlam kullanarak kuvvetlendirme. Çocuklar ve genç nesil, bunun anlamını hemen anlayamayabilirler. Aslında her şey çok basit: Abhazya'da, Rusya'da, eski SSCB ülkelerinde ve diğer bütün ülkelerde, zamanında farklı bir takvime geçilmemiş olsaydı, yani yeni miladi takvime geçmemiş olsalardı Yeni Yılı Ocak ayının 13’nü 14’ne bağlayan gece kutlayacaklardı. Yani, “Eski Yeni Yıl” eski tarza göre yeni bir takvim döneminin başlangıcıdır.
Farklı takvimler ve farklı gelenekler
Birçok ilginç gerçek ve yerleşmiş gelenek takvimler arasındaki farklılıklarla da bağlantılıdır. En belirgin örneklerden birisi de – Abhazya dahil olmak üzere birçok ülkede Ortodoks Kilisesi'nin yıllık bayram günlerinin belirlenmesidir. Kilise bayramları hala Jülyen takvimine göre kutlanmaktadır. Bu nedenle, örneğin, Ortodoks Hıristiyanları Hz. İsa’nın doğumunu 7 Ocak'ta kutlarken, Katolik ülkelerde 25 Aralık'ta kutlanmaktadır. Jülyen takvime göre yaşayan Rusya Kraliyetinde Noel Yeni Yıl’dan önce kutlanırdı – şimdi 14 Ocakta kutlanan “eski” olarak adandırılan tarihe denk gelirdi. Günümüzde hala eski Yeni Yıl bayramlarında, Abhazya'dakiler de dahil olmak üzere bütün Ortodoks Hıristiyanları Noel orucu tutmaktalar.
Eski Yeni Yıl çoğu ülkede kutlanmakta. Her yerde bu “ilginç” bayramın ortaya çıkması yeni bir takvim dönemine geçişle bağlantılıdır, ancak bu güne has özellikler ve gelenekler, her ülkenin kendi halkının mantalitesine, kültürüne ve daha çok dini mezhebine göre değişmektedir. Örneğin, İsviçre'nin bazı bölgelerinde, Aziz Sylvestre günü kutlanmaktadır: bölge sakinleri bu günü büyük coşkuyla, maskeli kostümlerle kutlamaktadır. Bu gün aynı zamanda Makedonya’da da karnavallarla kutlanmaktadır. Jülyen tavimine göre Yeni Yıl başına denk gelen günde, Galler'de Galan Festivali düzenlenmektedir. Bu bayram çerçevesinde çocukların evleri gezerek küçük gösteriler karşılığında şeker toplaması sürdürülen bir gelenektir.
Dünyada eski Yeni Yılı kutlama geleneklerine adanmış özel sergiler bile bulunmaktadır: bu sergiler müze ve kültür organizasyonları çerçevesinde gerçekleşmektedir. Hatta, Abhaz Devlet Müzesi'nde de böyle bir sergi bulunmaktadır.
Eski Yeni Yıl, Nart Destanı ve Demircilik
Çekiç, örs, demircilik sanatına has elementler… Abhaz kültürüne aşina olmayan birisinin, Suhum müzesine gerçekleştireceği ziyaretinde, tüm bu nesnelerin bir şekilde eski Yeni Yıl kutlamalarıyla ilgili olduğunu hemen anlaması pek mümkün olmayacaktır.
Bu gün “dünyanın yaratılışı” diye adlandırılan eski Abhaz inançlarıyla bağlantılı olan bayram – Ajirnıhöa (Abh. Ажьырныҳәа) bayramıdır. Bu bayram kendi özünde demircilikle ilişkilendirilen bir bayramdır. Abhazların binlerce yıl önce inandıkları tanrılardan birisi de Şeaşüı (Abh. Шьашәы)idi. Eski Abhazların inanışına göre, bu tanrı demirciliği koruyan bir tanrıdır. Demirciler eski Abhazlar için eşi bulunamaz ustalardır, bu yetenek o zamanlarda çok değerlidir.
Nart destanında, yeni doğmuş bir çocuğun sıvı çeliğe batırılması gibi, inanılmaz bir eylemin tanımını okuyabilirsiniz. Efsaneye göre tabii ki bu çocuk alelade birisi değildir. Bu çocuk -herkesin çok iyi bildiği Nart Sasrıkua’dır. Sasrıkua taştan yaratılmış, Sataney Guaşa’nın (Abhaz Nart destanının ana karakteri, yüz Nart kardeşin ve onların tek kız kardeşi Gunda’nın annesi) bedeninde hayat bulmuş bir çocuktur. Efsane, Nartların demir utası Ainar-jii'nin, onu demir ocağı fırınında tavladığını anlatmaktadır. Eskiden birçok Abhaz ailesi oğullarının iyi bir demirci olmasını istermiş, ama bu herkese nasip olan bir şey değilmiş. Bu sebeple, demircilik tanrısı Şeaşüı’ya “yakararak” yardım isterlermiş.
Böylece, Abhazlar arasında eskiden bugüne demirci ustaları ve demirhaneler, özellikle nesilden nesile demircilik yapan aileler arasında kutsal bir yer olarak kabul edilmiş.
Bu ailelerin soyundan gelen kendi demirhaneleri varmış (Abh. ажьира). Ajirnıhöa bayramında, ailenin tüm üyelerinin bayramı kutlamak için toplandığı yerde tam olarak burasıdır.
Abhazya Devlet Müzesi Etnografya Bölümü Kıdemli Araştırmacısı İnga Şamba, ajiira'nın, evin çok yakınında değil, sağında, bir tepe üzerinde inşa edildiğini anlatıyor. Demirhanenin güneşin doğuş yönüne doğru bakması gerekiyormuş.
Etnograf, “Önceden, demirhanelerin çatıyla örtülmesi alışılmış değildi, açık gökyüzünün altında büyük bir ağacın dibine konumlandırılırdı. Şimdi azhiiralar çatı ile kaplı”, diye vurguluyor.
Günümüzde Ajirnıhöa
Bugün Abhazya'da çok sayıda Hristiyan yaşıyor. Elbette İslam ve diğer dinlere mensup aileler de var.
Bu sebeple Ajirnıhöa herkes tarafından kutlanmıyor. Din konusu – her insanın özeli ve kişisel seçimidir. Bu duruma göre, tek Tanrı, Kutsal Üçlü ve Kurtarıcı olan Mesih'e bilinçli olarak inanan Hıristiyanların, geleneksel olsa da bir pagan bayramını kutlamaması normaldir. Buna dayanarak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki, bugünlerde Abhazya'da Ajirnıhöa bayramını, ya eski Abhazya dininin bilinçli takipçileri kutlanmakta, ya da herhangi bir dine mensup olmayan insanlar kutlanmaktadır.
Doktor, Etnolog Valery Biguaa, bu konuya farklı bir bakış açısı getiriyor. Çağımızın Abhazlarının, özellikle gençlerinin, Ajirnıhöa’ya yaklaşımının, “mucizevi güçlerine inanmak yerine, daha çok geleneklere değer vermek” tarzında olduğunu dile getiriyor.
Etnolog, “Bayram, tören havasında, eğlenceli ve gürültülü bir şekilde gerçekleştirilmekte. Bu dini bir kültten çok, akrabalarla bir araya gelmek ve samimi bir ortam kurmak için bir neden”, diye vurguluyor.
Geleneklere Saygı
Ajirnıhöa bayramının tören kısmı Antik Çağ geleneklerini büyük ölçüde korumuş bulunmakta. Bayram daha çok köylerde, baba evlerinde kutlanmaktadır.
Birçok Abhaz köylerden şehre taşınmış olsa da, köy ile bağlantısını koparmadan sıkı bir şekilde sürdürmektedir. Kimisinin büyükleri köydeki evlerinde yaşamını sürdürmekte, kimisinin köyde baba evi hala durmakta, kimisinin ise mezarlıkları köylerinde bulunmakta. Mezarlıklarını aksatmadan düzenli olarak ziyaret etmek Abhazlar da önemli bir adettir. Ajirnıhöa bayramında da herkes baba evinde toplanır ve bayramı burada kutlar.
İnga Şamba, Eski Yeni Yıl arifesinde, güneş battıktan sonra, ailenin bir kurban kestiğini, bu hayvanın genellikle keçi, nadiren de genç tosun olduğunu anlatıyor.
Etnograf, “Hayvanın iki yaşın üzerinde olması ve hayvanın temiz olması, yani üzerinde hiçbir leke olmaması çok önemli. Ayrıca ailedeki fert sayısınca, her kadın başına bir tavuk, her erkek başına ise bir horoz kesilmektedir”, diye anlatıyor.
Şamba’nın anlatımına göre, öncelikle hayvanın eti haşlanmakta. Daha sonra havanın kararması ile aynı soydan gelen ailenin tüm üyeleri kutsal sayılan mekana – demirhane yerine koyulan alana gitmekte. Çoğu durumda, modern demirhaneler zaten sembolik olarak korunmakta ve bir atölye olarak faaliyet göstermemekte. Evden ayrılarak yuvasını kuran kadınlar ve çocuklarının bu alana girmesi kabul görmemekte.
Etnolog, ailenin demirhaneye, kurban edilen hayvanın kaynatılan etinin yanı sıra derisini ve boynuzlarını, pişirilen tavuk ve horozları, yuvarlak peynirli hamur işlerini ve mutlaka kırmızı şarabı da getirdiğini belirtiyor. Beyaz şarap da bu törende kabul görmeyenler arasında bulunmakta.
Aile fertleri demirhanede yarım ay şeklinde dizilmekte ve bunun ardından tören başlamakta. Etnograf, tören sırasında, duayı yapan kişinin mutlaka, sol elinde kesilen kurbanın kalbinin ve ciğerinin geçirildiği fındık dalını, sağ elinde de kırmızı şarabın bulunduğu bardağın olması gerektiğini vurguluyor. Eski zamanlarda, bu görevi yapanın aslında rahip olduğu, daha sonra bunun soyun taşıyıcısına geçtiği, yani babadan büyük oğla aktarıldığı belirtilmekte.
Şamba, “Soyun yaşça en büyük olanı, soyun refahını temenni ettiği duayı yapar. Geleneklere göre, onun arkasından yaş sırasına göre herkes dua edip kurbanın ciğer ve kalbinden tadarlar. Töreni yöneten kişi ailenin her ferdi için ayrı-ayrı dua eder ve daha sonra demirhanede bırakmak üzere birer mum yakar. Mumlar ailenin fertleri tarafından evde hazırlanır”, diye anlatıyor.
Etnograf sözlerini, isteyen herkesin bugün Abhazya Devlet Müzesini ziyaret ederek, Ajirnıhöa bayramı ile ilgili sergiyi görebileceklerini, eski dönemden bugüne kadar hangi adetlerin sürdürüldüğünü, hangilerinin değiştiğini, hangilerinin ise tamamen unutulduğunu öğrenebileceklerini söyleyerek noktaladı.
girişa yada kayıt yapmalısınız.