İki yıl önce “Apheartsa” topluluğunun birçok üyesi ellerine herhangi bir müzik aleti almamış, hatta notaları bile bilmiyorlardı - ancak yeni kurulan ekip şimdiden festivallerde ödülleri toplamaya başladı bile. DAK muhabiri bunu nasıl başardıklarını sormadan geçemedi.
Asta Ardzınba
Abazinskiy Belediyesine bağlı Kültür ve Gelişme Merkezi “Apheartsa” Halk Enstrümanları Topluluğu Kasım 2017'de kuruldu. Guruba, belediye kültür bölümü çalışanları ve İnzhiç-Çukun köyü sakinlerini katıldılar. Topluluk üyelerinin sadece ikisinin müzik eğitimi bulunuyor, çoğu müzik notalarına bile hakim değiller. Gurubun başkanının bile özel bir müzik eğitimi yok. Ancak tüm bunlar bir engel haline gelmemiş ve gurup oluşumundan hemen sonra, ülke içi ve uluslararası düzeydeki festivallerde birincilikleri kazanmaya başladı.
Müzik hayali
Abazinskiy bölgesinin idari merkezi İnjiç-Çukun köyü – müzikal ve tiyatro gelenekleriyle her zaman ünlü olmuştur. Kendi etnografik koroları, bir kukla tiyatroları ve çocuk koreografi toplulukları bulunmaktadır. Sivil Toplum Örgütü "Alaşara"nın yardımları ve maddi desteği sayesinde, ulusal enstrümanlarının kullanıldığı bir orkestra ortaya çıktı.
Abazinskiy ilçesinin eğitim ve kültür bölüm başkanı Zemfira Martazaa, halk enstrümanları topluluğunun yaratılmasının Karaçay-Çerkes’in tüm Abazalarının uzun süredir devam eden bir rüyası olduğunu söyledi. Belediye, “Alaşara”dan onay ve bütçe alan bir proje hazırladı. Bu bütçe ile müzik aletleri satın alındı.
Martazaa, “Hepimiz ulusal melodilerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerektiğini biliyoruz. Onlara şimdi yeniden hayat vermezsek, hepsi ortadan kaybolacak ve sonra nesiller boyunca kimse halkımızın melodilerini ve şarkılarını bilmeyecek ve hatırlamayacak. Abazalar çok zengin bir müzik kültürüne sahip”, diyor.
Orkestranın provaları, Abazinsky bölgesinin yönetim binasının alt katındaki konser salonunda haftada üç kez yapılıyor. Gurubun repertuarında; Abazaca, Abhazca, Adıgece eski halk eserleri bulunuyor.
Yönetici bir - Nart olduğunda
Nart Sheoj 30 yaşında. Takımın hem en genç hem de en büyük üyesi. Nart – “Apheartsa” topluluğunun sanat yönetmeni. Dahası: orkestranın tüm enstrümanları onun eseri.
Suriye'nin yıllardır savaş altında olan Halep şehrinde doğup büyümüş. Beş yıl önce genç adam, Adıgey'deki atalarının anavatanına taşınmış. Çatışmalardan kaçmamış, tüm hayatı boyunca hayalini kurduğu vatanına geri dönüşü gerçekleştirmiş.
Nart, “12 yıldan beri çalışıyorum ve birçok meslek değiştirdim. Marangozluk yaptım, fotoğrafçılık, kaynakçılık yaptım ve reklam ajansında çalıştım. Hayatım boyunca geri dönüş için para biriktirdim ve gerekli parayı tamamladığımda Maykop’a geldim”,diye paylaşıyor.
Küçüklüğünden itibaren müzikle ilgili bir çocuk olmuş. Tüm arkadaşları bunu bildikleri için ona çeşitli müzik aletleri hediye ederlermiş. Nart bu enstrümanları çalmayı kendi başına öğrenmekle kalmayıp aynı zamanda çalışma prensiplerini de çözmüş. Nart okuldan sonra hemen enstrümanlarını çalmaya koşarken komşuları da “birazdan çalmaya başlayacak komşularını” dinlemek için duvarın arkasında bekler, hatta dinlemeleri için misafir bile çağırırlarmış. İlginç olan Nart’ın ebeveynlerinin müzikle hiçbir ilgisi olmaması ve ailede hiç kimsenin enstrüman çalmayı sevmiyor olması.
Nart, “Suriye'de maalesef müzik kültürü gelişmemiş. Hiç müzik okuluna gitmedim. Sadece burada Rusya'da özel eğitim almaya başladım”, diyor.
Nart Adıge'de, Kafkasya'da Adıge halk enstrümanı üretiminde tanınmış bir sanatçı ve zanaatkâr olan Zamudin Guça tarafından fark edilmiş.
Genç adamı kendisine davet etmiş ve yapabildiği her şeyi öğretmiş. Nart'ın Facebook'taki çalışmalarını görmüş ve onunla tanışmak istemiş. Ve müzisyenin hayatındaki ana öğretmeni olmuş.
Nart, “İletişimimiz hemen ilerledi çünkü büyük olduğunu vurgulamaya çalışmadı, sadece sabırlı oldu. Bu beni bağladı”, diye anlatıyor.
Zamudin Nart’a: "Enstrüman - bir arkadaş, bir kardeş ve bir annedir, enstrüman sana sevinçte ve üzüntüde yardım edecek şeydir", diye öğretmiş.
“O zaman sadece şömineye atıyorum”
Kısa sürede öğrenci yüksek ustalığa ulaştı. Nart dünyanın farklı köşelerinden sipariş almaya başladı. Adıge ve Abhaz-Abaza diasporası temsilcileri, halk enstrümanları koleksiyoncuları, çeşitli halk grupları için enstrümanlar yaptı. Aylarca çalışmalarını geliştirerek ürünlerini daha iyi hale getirdi.
Müzisyen, “Mükemmel, düzgün, pürüzsüz bir enstrüman ortaya çıkıyor - ama sesi kötü oluyor. Bu enstrümanın üzerinde üç ay boyunca çalışmış olabiliyorum, ancak ses çıkmadıysa, saklamak mantıklı değil. Bu meslekte öğretmenimin bana, onun hocasının da ona öğrettiği birçok nüans bulunmakta. Bunlar yüzlerce yıllık zanaatkârların sırları. Örneğin, bu apapşina (balalaykaya benzeyen bir tür Adıge yaylı çalgısı) üzerindeki teller at kılından yapılmıştır. Ve eski ustalar için bu atın kaç yaşında olduğu, hangi renkte olduğu, nerede büyüdüğü, nasıl beslendiği önemliydi - hepsi önemliydi. Genç ve yaşlı atın yelelerinden yapılan tellerin sesleri farklı geliyor”, diye belirtiyor.
Nart, Maykop'tan Çerkessk'e taşınarak, yerel müzik okuluna girmiş. Giriş sınavında, birkaç parça çaldığında, komisyon üyeleri şaşırmış ve okula girmeye mi yoksa iş başvurusunda bulunmaya mı geldiğini sormuşlar. Kısa zaman sonra genç adam evlenmiş, Adıge ve Abaza müzik enstrümanlarını yaratmaya devam ettiği kendi atölyesini açmış. Bu genç adamın olağanüstü ve şaşırtıcı kulağını, Suriye'den taşındıktan hemen sonra, hiç bilmediği Rusça'yı pazarda kendi başına öğrenmesi de doğruluyor.
Nart, “Her sabah yerel pazara geldim, bir köşede dikildim ve dinledim. İnsanlar konuşuyorlar, tartışıyorlar, muhabbet ediyorlar, kendilerini anlatıyorlardı. Tepkileri, jestleri, yüz ifadelerini takip ettim ve dili dinledim. Rusçayı kulaktan dolma öğrendim”, diye paylaşıyor.
İyi zanaatkârlara bugün nadiren rastlanıyor. Bu nedenle, Abazinskiy bölgesinin yönetiminin sonunda enstrüman üretimi ve yeni bir halk enstrümanları topluluğuna liderlik etmesi önerisiyle Nart'a başvurması şaşırtıcı değil. H-kendisi de hiç düşünmeden kabul etmiş.
Nart, “Tüm hayatım boyunca bunu hayal ettim. Suriye'de sahnede olduğuma dair rüyalar görürdüm”, diye itiraf ediyor.
Müzik bir ilaç
İnjiç-Çukun'daki topluluk, adını eski Abhaz ve Abaza müzik aletinden almış. Apheartsa – tarihi- kahramanlık şarkıların eşlik ettiği yaylı bir çalgı. Eski günlerde, her askeri müfrezenin kendi Apheartsa ustaları varmış. Hep birliklerin önünde giderlermiş. Bu nedenle, kelimenin tam anlamıyla enstrümanın adı "ilerlemeye teşvik edenler" olarak tercüme edilir. Abhazların ve Abazaların ataları da Apheartsanın müziğinin şifa olduğuna ve hastaların onun şarkılarıyla iyileştiğine inanıyorlardı. Bugün, ileri teknolojiler çağında, apheartsa tıpta kullanılmamaktadır. Ama hiç kimse müziğin iyileştirici gücünü de inkar edemiyor.
Abaza müzik aletlerinin çeşitliliği, 19. yüzyılın yazılı kaynaklarınca zaten belirtilmiştir. Eski Abaza enstrümanları: en başta «мышIкъвабыз» (mıçkeabız) – balalayka tarzında telli bir çalgı, «Apheartsa» – iki telli keman, andu – arp tarzında bir enstrüman, «кIыжкIыж» (kıjkıj)– silah namlusundan yapılmış fifre, «пхарчIакь» (pharçaki) – ahşap mandallar. Abazaların en eski enstrümanı olarak «zurna» kabul edilmektedir – fifre ve flüt «ацIарпIына» (atsarpına).
İnjiç-Çukun'daki enstrüman topluluğunda ayrıca Adıge halk enstrümanları da bulunmakta: telli «apapşina», Rusların balalaykasını anımsatmakta ve pnömatik klavye «Adıge pşine» yada diğer bir tabiri ile Adıge akordeonu.
Mücevheri korumak
Abaza halkının müzik kültürü yüzyıllar içerisinde bilenmiştir. Şarkılar, geçmiş yüzyılların görkemli başarılarını, düşüncelerini ve isteklerini anlatıyor. Tüm ulusal şarkı sözleri türüne göre sınıflandırılabilir. Bunlar ritüel şarkıları ve dans, destan, lirik, komik, tarihi-kahramanlık ve ağıt
şarkıları. Bu şarkılar kulaktan kulağa geçerek günümüze kadar geldiler. Bu melodileri kağıda aktarmaya yönelik ilk girişimler nispeten yakın bir zamanda Sovyet döneminde yapıldı.
Bugün Abazaların evlerinde artık halk enstrümanları bulunmuyor, ancak yüzlerce yıl önce olduğu gibi, tek bir kutlama bile geleneksel müzik olmadan yapılmıyor. Ve bu nedenle, müzisyenler her evin onur konukları olmayı sürdürüyorlar.
Halk müziği çalmak ve daha da fazlası ulusal müzik aletleri yapmak karmaşık bir sanat. İnjiç-Çukun köyünde bunun unutulmaması gerektiğine eminler.Ve bu nedenle, giderek çocuklar için müzik kursları açılması üzerine daha fazla düşünüyorlar. “Apheartsa” Abaza halk enstrümanları topluluğu katılımcılarının düşüncesi - sadece korumak değil, aynı zamanda genç nesle aktarmak doğrultusunda.
girişa yada kayıt yapmalısınız.