14 Eylül'de ünlü Abaza lideri Magomet Hacı-Bekir-ipa Kişmahua 70. yaşını kutlayacak. DAK Bilgilendirme Portalı olarak yıldönümüne ithafen kendisiyle ilgili bir makale hazırladık.
Georgiy Çkala
Magomet Hacı-Bekir-ipa Kişmahua, Ubıh kökleri olan bir Abaza soyundan gelmektedir. Kişmahua bu kökler hakkında kendi çabaları ile çok şey öğrenmiş: her şeyde çok yönlü ve meraklı olan bir insanın, kendi ailesinin tarihini araştırmaması beklenemezdi elbet. Aslında, yaşamındaki birçok çalışma alanlarından biri de yerli halkını incelemeye adadığı bilimsel çalışmalarıydı.
"Mutlu" soyadı
Kişmahua soyu Ubıh Prensin soyu Berzek'ten (Berzeg) gelmektedir. Magomet Kişmahua, bu gerçeği, geçen yüzyılın 90'lı yıllarında, onun inisiyatifi ile gerçekleşen Kişmahuaların aile toplantısında açığa kavuşturdu.
Akrabalarını toplamadan önce Magomet Hacı-Bekir-ipa Kişmahua soyadının kökeninin tarihini ve bunun ardından taşıyıcılarının yeniden yerleştikleri yerleri inceleyerek, Kişmaria soyadını taşıyan Abhazya’daki kardeşleriyle temas kurdu. Bu çalışma onu o kadar büyüledi ki, araştırmasına dayanarak, “Ubıhların Kutsal Vadisinden Gelen Soy” adlı bir kitap yazdı. Ve dahası: Tezini savundu, Ubıhların tarihi hakkında bir dizi kitap daha yayımladı.
Günümüze kadar gelen aile efsanelerine göre, Berzekov prens soyundaki son erkek de öldüğünde, arkasında hamile eşi kalmıştı. Ve prensin arkadaşı olan bir Han’ın oğlu, “Berzekov’un bir oğlu olduğunu haber verene, “eyerli bir at hediye edeceğim” demiştir. Uzun zaman beklenen erkek çocuk doğduğunda, Han sevinçle bağırır: "Kiş maho!" - Ulusal dilde çevrisi – “Bugün herkese mutluluk getirsin!” anlamına gelmektedir.
Bu kelimeler Kişmahuaların yüzyıllardır onurla taşıdığı soyadını oluşturmuştur. Magomet Kişmahua atalarının çoğuyla gurur duyuyor. Gurur duyduğu atalarından biri de, Pavlovskiy kolordu mezunu, Rus ordusunda yarbaylık yapmış olan Batoko Yusup-ipa’dır. Batoko Kişmahua, Rus birliklerinin, Balkanlar (1828-1829 yıl) ve Polonya (1835) ataklarında yer almıştır. Abaza ve Çerkeslerin Ruslarla olan çatışmalarından sonra, Kafkas çizgisinin sağ kanadında, Proçnıy Okop köyündeki karargaha gitmiş ve Dağlıların çıkarlarını Rus birliklerinin komutanlarına karşı savunmuştur. O gece odasına giren silahlı askerler tarafından öldürülmüştür.
Batoko'nun yeğeni Kişmahua Batoriy Aslan-Geri-ipa, Stavropol Spor Okulunda ders veriyordu ve yakınlarının da eğitim alabilmeleri için çok şey yapmıştı. Öğrencilerinden biri de, Magomet'in babası olan Hacı-Bekir Kişmahua idi.
Magomet’in çocukluk yılları
Babası, Hacı-Bekir Zulkarne-ipa, Dudarukovskiy köyünde (bugünkü Psıj köyü) doğmuştur ve yüksek okulu bitirdikten sonra bu köyde öğretmen olarak çalışmaya başlamıştır. 1949'da Kara-Pago köyüne tayini çıkmıştır. Magomet de orada doğmuştur. Çok çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelmiştir: Magomet'in beş kız kardeşi ve üç erkek kardeşi vardı. Ablası ve iki erkek kardeşi çocukluk yaşlarında vefat etmiştir.
Ailenin 1955'te geri döndüğü Psıj'da okula gitmiş ve beşinci sınıftan sonra Çerkessk bölgesel ulusal yatılı okuluna geçmiştir. Geleceğin Abaza şairi Kerim Mıhts ile aynı sınıfta okumuş ve hatta aynı odada kalmıştı. Magomet'in kendisi doğal bilimlere daha çok ilgi duyuyordu ve radyo mühendisliğine meraklıydı. Ayrıca boks ve ulusal danslarla uğraşıyordu.
Magomet Hacı-Bekir-ipa, “Yatılı okuldan sonra Taganrog Radyo Mühendisliği Enstitüsü'ne girmeyi planlıyordum. Ancak bu planlarımı, okul ekibimizi yöneten Boris Sopoev (Sopoev Boris Aleksandr-ipa- Rusya onursal Sanatçısı, “Alan” dans gurubu solist) bozdu. Sınıf arkadaşlarım- Kahar Erijev ve Sultan Ediev ve bana, bizi Gorskiy Ziraat Enstitüsü’ne aldırabileceğini söyledi. Ve Orconikidze’ye (Bugünün Vladikavkaz’ı) gittik.
Okul, boks ve dans
“Aldırabilme” sözünün biraz abartılı olduğu ortaya çıkmıştı: çocuklar yatılı okulda edinilen bilgileri ile enstitüye girmek zorunda kaldılar ve başardılar.
Magomet Hacı-Bekir-ipa, “Giriş için verdiğimiz kimya sınavını bugün hala hatırlıyorum”, diyor ve ekliyor, “Sınav tüm öğrencilerin korktuğu, kimya bilimleri doktoru olan bir bayan öğretmen tarafından yapılıyordu. Soru kağıdını aldım, sorulara baktım ve hazırlanmadan cevap vermeye gönüllü oldum, konular bana tanıdık gelmişti. Cevapladım. Sınavda bulunan fakültenin dekanı daha sonra bizimle oturdu, kim olduğum ve nereden geldiğimle ilgilendi ve ek soruları da cevapladıktan sonra öğretmene beş koyması hususunda ısrar etti”.
Enstitüde, Kişmahua boks ve dansla uğraşmaya devam etti – hem de çok başarılı bir şekilde.
1969'da, GST "Petrel" (Sovyetler Birliği'nin en yüksek eğitim kurumlarının öğrencileri ve fakültelerini birleştiren gönüllü spor topluluğu) şampiyonasında SSCB Spor Ustası adayı standardını yerine getirerek gümüş madalya kazandı.
Magomet’in Kahar Erijev ve Sultan Ediev ile 1969 ve 1971’de yer aldığı, ulusal dans topluluğu “Cigit” Polonya ve Macaristan’da düzenlenen uluslararası folklor festivalinin birinci ve ikincilik ödüllerini de kazanmıştı.
Bütün bunlar, öğrencinin iyi çalışmasını ve 1972'de diplomasını alarak tarım alanında bir bilim adamı olmasını engellemedi.
Mezuniyet sonrası yıllar: kolektif çiftlik ve ordu
Dağılıma göre, Magomet Stavropol Bölgesi'ne gitti, ancak orada tarım alanında bir boşluk yoktu ve Psıj'a geri döndü. Deneyimli bir çiftliğe davet edildi, ancak yalnızca 70 ruble maaşlı bir laboratuar asistanlığı görevini kendisine önerebiliyorlardı.
“Maaş bana çok az gelmişti, çünkü küçük kız ve erkek kardeşlerimin sorumluluğu benim sırtımdaydı. Yarına kadar düşüneceğimi söyleyerek eve döndüm, – diye hatırlıyor Magomet Hacı-Bekir-ipa. – Evdeyse annem ve babam, köyün “Kuban” ismini taşıyan kolektif tarım firması başkanı ve başmühendisinin beni görmeye geldiklerini ve yarın sabah kendilerine uğramam için ısrar ettiklerini söylemişlerdi. Ertesi gün onlara gittim ve beni 120 ruble maaşla ikinci üretim ekibinin tarım uzmanı olarak işe kabul ettiler. Ayrıca, maaşımın yarısı kadar ek ücretle daha önce komşu Sadovoy köyünde bulunan seranın sorumluluğunu da bana verdiler.180 ruble o zamanlar için iyi bir maaştı. Tabi ki işi kabul etmiştim”.
Kolektif çiftlik “Kuban” Karaçay Çerkes’in en iyilerinden biriydi ve genç uzman gelişmiş bilgileri ile hak ettiği yere gelmişti. Fakat çok geçmeden henüz başlayan çalışma hayatını yarıda bırakmak zorunda kaldı, çünkü 1974 yılında askere çağırılmıştı.
Leningrad Askeri Bölgesi'nin tank birliklerinde, bölük lideri olarak kıdemli çavuş ve bölük komutanı olarak görev yaptı. Burada gündelik hayatın yanı sıra askerlik yıllarına dair hatıralarında, nadiren kullanabildiği izin günlerinde, okul arkadaşı Kahar’ın kardeşi, soydaşı Murat Erijev ile ( “Rus usulü istihbarat”, “Milli İstihbarat Ajanı”, “Gangster Petersburg 2: Avukat” filmlerindeki rolleri ile ünlü sinema sanatçısı ve rejisörü) birlikte geçirdikleri zamanlar bulunuyor.
Parti ve devlet görevlerinde
1977'de Magomet Hacı-Bekir-ipa parti çalışmalarına davet edildi. O tarihten 1986'ya kadar parti içinde çeşitli görevlerde bulundu ve daha sonra tarım kompleksinde çalışmaya geri döndü – bu sefer farklı görevle.
Gerçek şu ki, SSCB’de perestroyka sırasında (Sovyet Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov tarafından başlatılan ve SSCB'nin çöküşüyle sonuçlanan ülkenin ideolojisinde, ekonomik ve politik yaşamında büyük çaplı değişiklikler) “tarladan tezgaha” ürünlerin üretimi için tüm zincirin birleştirilmesi fikri ortaya atılmıştı. Bunun için, her yerde tarımsal birlikler kurmaya ve kooperatifleşmeye başlanmıştı.
1986'da Magomet Kişmahua, Ust-Cegutinskiy tarımsal endüstri birliği başkanlığına atandı. Buna paralel olarak, Ust-Cegutinsky bölge yürütme komitesinin ilk başkan yardımcılığını da üstlendi. Ertesi yıl, Moskova'daki Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Devlet Zirai-Endüstri Kompleks Yönetimi Yüksek Okulu'nda ekonomik mekanizmalar ve yoğun teknolojiler üzerine kurslar aldı. 1988'de dernek, Karaçay-Çerkes tarım kompleksinin bir bölümü oldu ve Magomet Hacı-Bekir-ipa, Haziran 1989'a kadar başkanlık yapmaya devam etti.
Daha sonra, parti çalışmasına geri döndü: ilk önce Sovyet Birliği Komünist Partisi'nin bölgesel komitesinin eğitmeni olarak ve beş ay sonra da Prikubanskiy bölge komitesinin ikinci sekreteri olarak.
1990 yılında ise Rostov Yüksek Parti Okuluna girer ve iki yıl burada okur... Ama bu çalışma beklenmedik bir şekilde sona erer.
Magomet Hacı-Bekir-ipa, “Bu süre zarfında, Komünist Partiye karşı çok ciddi eleştiriler vardı, diplomayı almış ve aldığım gibi yırtıp atmıştım. Daha sonralarında, evrakımın bir kopyasını almaya ne kadar davet ettilerse de bir daha hiç oraya gitmedim”, diye itiraf ediyor.
İnsanlara faydalı olmak
Magomet Hacı-Bekir-ipa hangi pozisyon da olursa olsun, her zaman iyi niyetiyle çalıştı, ilçe ve bölge bölümlerinden gelen onur mektupları ile defalarca kez tebrik edildi. Karaçay Çerkes Cumhuriyeti Devlet Onursal Emektarıdır. Ancak kendisi için rahat bir vicdan ve çalışmalarının insanlara yararlı olduğunu bilmek her zaman çok daha değerli olmuştur.
Abhazya’da savaş (1992-1993 yılları Abhazya Ulusal Kurtuluş Savaşı) başladığında, Kişmahua Prikubanskiy bölgesinin yönetiminde çalışıyordu. Kardeş ulusunun ülkesine insani yardımı organize edenlerden biri oldu ve ilk konvoya kargo ile birlikte eşlik etti.
Magomet Hacı-Bekir-ipa, “O dönemde birde yaralanmıştım - Gürcü uçağı tepemizden uçarak, bizi gökten bombalamaya başladı ve karnımın altından yaralandım”, diye hatırlıyor.
Savaş sırasında ve sonrasında Vladislav Ardzınba ile bir araya gelmişti ve Abhazya'nın İlk Devlet Başkanı tarafından hediye edilen devlet armasını kutsal bir emanet gibi koruyor.
Kişmahua için bugüne kadar kendisine verilen tüm ödüller arasında en değerlisi -Abhazya Cumhuriyeti “Ahidz-Apşa” madalyasıdır.
2000'lerde bir işletmede ticari işler müdürü olarak çalıştı. Daha sonra kamu hizmetine geri döndü ve yedi yıl boyunca Karaçay Çerkes’deki Doğal Kaynakları Denetleme Federal Servisi Ofisinde uzman olarak çalıştı. “Rusya Federasyonu Birinci Sınıf Devlet Memuru” rütbesine layık görüldü.
Magomet Kişmahua’nın çalışmalarını ve Abazalar üzerindeki otoritesini göz önünde bulundurarak, insanlar kendisini 2000 ve 2007 yıllarında olmak üzere iki kez sosyal-politik hareket “Abaza”nın (bugünün Kamu kuruluşu "Abaza") başkanlığına seçtiler.
Magomet Hacı-Bekir-ipa sosyal çalışmaları hakkında şu sözleri kullandı: “İlerleyen süreçte iyi bir gelenek başlattık - halkımız (Abazalar) için çok şey yapan ünlü insanlara hayattayken onur belgesi sunmak. Ben kamu kuruluşunun başındayken onur belgesi verdiğimiz ilk kişi Kerim Mıhts idi. 1999'da 50 yaşına girmişti, ancak kendisi için sanat gecesi organize etmek mümkün
olmamıştı. Mart 2001'de kendisi için bunu gerçekleştirdik. Bir ay sonrada, Kerim maalesef aramızdan ayrıldı.
Yüksek kamu görevindeyken Magomet Hacı-Bekir-ipa, çeşitli sorunları çözerken, Karaçay-Çerkes’in Abazaların çıkarlarını göz önünde bulundurmasını sağlamak için çok çaba sarf etti.
Bilimsel çalışmaları
2004 yılında, Magomet Kişmahua, Karaçay-Çerkes Devlet Üniversitesi yüksek lisansını araştırmacı olarak tamamladı ve tarihsel bilimler adayı olarak tezini verdi. 15 yıllık aktif bilimsel çalışmaları boyunca, Adigece (Çerkes) ansiklopedisi için 70'den fazla biyografik makale, Abhazya Biyografik Sözlüğü için 40'tan fazla makale, "Rus ailesi" ansiklopedisi için "Abaza ailesi" makalesini, beş adet monografi ve çeşitli bilimsel ve sosyal-politik yayınlarda dahil olmak üzere birçok makale yayınladı.
Daha önce de belirttiğimiz üzere, Kişmahua, Ubıh halkının tarihini bilimsel çalışmalarının ana alanı olarak seçmişti.
Magomet Hacı-Bekir-ipa, “Bu konuyu araştırırken Ubıh atalarımızın torunları ile konuştuğum Türkiye'yi ziyaret ettim. Bana çok ilginç şeyler anlattılar. Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye, Moskova, Rostov, Stavropol'da arşivlerde çalışırken ilginç belgeler buldum. Bunlar “Etnik Tarih ve Etnik Kültür Problemleri”, “Tarihin Anıtları ve Etnik Hakların Hakları” adlı kitaplarımın ve diğer çalışmalarımın temelini oluşturdular”.
Magomet Hacı-Bekir-ipa emekli olmasına rağmen hala bilimsel çalışmalarına devam ediyor. Son yıllarda, oğlu Albert ve kızı Albina'nın kendisine ve karısı Nina'ya verdiği üç torunla vakit geçirmekten çok keyif almasına rağmen.
girişa yada kayıt yapmalısınız.