КъЧР апны «Абаза» культура-спорт фестиваль алгатI. Ауи йгIацIанакIтI Россия ауагIахъа мачIква рфорум, Абаза уагIа рхъвмарраква, Абаза уагIа ркультура амши Апсны акъральыгIва баракъ амши. Афестиваль адызгалыз Абаза-апсуа уагIахъа ртшауацIыхра ацхърагIара знархару «Алашара» Дуней адкIылара акIвпI.

Хвтаба Алиса

Россия ауагIахъа мачIква рфорум – зпхьадзарала ймачIу аэтноскви зыжвла Россия йаъу ауагIахъакви ртшауацIыхра йапщылу азцIгIараква руысла аъачIвагIагIвчва рхъвыцракви ргвгIанагракви ъамырдауа уатыкв айчважварапI. Ауи апш айззара акIвыршара гIалазгаз «Алашара» адкIылара апрезидент, АААК ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв Эгьзакь Мусса йакIвпI. Анйара адыргалтI «Алашари» РАН йаланакIуа Петр Ду йыхьыз зхъу Антропологии этнографии рмузейи (Кунсткамера), ауат йрыцыркIтI Къарча-Черкес а-Хъади а-Правительстви.

Афорум йапхъахуз амш Черкесск йаъу АкъральыгIва филармония апны йджвыквырцIатI. Айззара йаламгаскIва ауаъа йгIадгылыз асасчва абаза уагIа ртурых цIолата уыла йгIацIазжьуа атеатр ргылчIв йапшытI. Афорум анхара гIахъитIытI КъЧР а-Правительства апредседатель йтарагылыгIв Суюнчев Мурат. Ауи айззара адгалра йадгIапсалыз зымгIвагьи дшырзыразу йхIватI, ауи анадзара швабыж йхIаракIыта штшазадыргалызгьи гIаликIгIатI. Суюнчев Мурат КъЧР а-Хъада Темрезов Рашид йхIвахIвра тшазынархара дгIапхьатI.

«Сальам пха расхитI Федерация а-Совети КъральыгIва Думи йынхауа, Россия йапшым ашIыпIаква, йхIыгвлу Апсны, Италия йгIартыцIта йгIайыз асасчва. Афорум швъалу – ауи мурадта йаму ацынхари ацацхърагIари шщаквгылу йаквшахIатпI. Швара швдырри швпышви, ажва аламкIва, араъа йакIвшуш айчважвараква дырбайуштI, йазакIу хIмурадква хIырзынадзарныс йацхърагIуштI. ХIара зымгIвагьи хIгвбайара цIасквала, хIыбызшваквала, хIдинквала хIылкIгIараква хIымапI, ауаса хIара зымгIвагьи хIацапшыта атамам хIазынадзара, хIуыс азаджв азаджв дгIаланахIыркIра, хIуачIвымш гIахIыдахIвра хIтахъыпI. ХIацыта хIара йгIахIпырасуа зымгIва хIзырхъысуаштI, йауа ухIварыквын, ацзакIыра хIара хIарымчитI», – гIанахIвитI атшазынархара.

АААК ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв, «Алашара» адкIылара апрезидент Эгьзакь Мусса КъЧР а-Хъади а-Правительстви афорум адгалра йъагIацхърагIаз ахъаз йразыра ажваква рзынайырхатI, ари айззара йбайу хIыбызшваква, хIцIасква, хIкультураква гIахчара йгьи тшауацIдрыхра апны уыс дута йшалуаш дацIачIвагъватI.

«Алашара» агвып рхъвдаквцIара йанакIвызлакIгьи йызлащаквгылу абызшва акъару, ацIасква рмагIны, акультура тынха ахв багъьата йъарызхъарцIауа акIвпI. ХIара йгIахIгвынгIвитI абызшва аныдзуа дунейкI шыдзуа. АцIасква анынкъвхIымгахуа хIапхъанчIвиква хIызларпщылу ахац шIчIвитI. Акультура чва анахъагIымбахуа хIара хIмагIны йалдзгIитI. Абарауатква тшъарзыгIдыруа акIвпI хIара апхъала хIымгIвайсырныс къару гIахIызтуа, рахIа йбаргву апрагылаква хIырхъызщтуа, хIуачIвымш лашара ауыхвара хIаквзыргвышхвауа», – йгIаликIгIатI Эгьзакь Мусса.

Кунсткамера адиректор, аистория наукаква рдоктор Головнев Андрей ауагIахъа тшдырра тшауацIнарыхра магIын ду шаму даквгIашIастI.

«ХIара россия хъвыцщала хIхъвыцуата зымгIва йрапхъата гватра зхIтра атахъу ауагIахъара, аэтнокультура проектква, ауагIахъа тшдырра ракIвпI. Ауи акIвпI ари айззарагьи ауи йапшу антахьгьыт анйараквагьи хIуыс хъада, Россия анахьанат акъральква злагIахьымдзуш абайара – ауагIахъара – ахъазла магIын ду заму… Сара зджьара йгIанымхауата абазаква сырзыразпI КIавкIаз ъасдырдырыз ахъаз. Сара сыхъазла КIавкIаз, зымгIва йрапхъата, абазаква йрыштапI», – йхIватI йалачIваз тшырзынайырхауата Головнев Андрей.

Афорум йалази асасчви сальам рархуата тшырзынадырхатI асенатор, Федерация а-Совет наукали арыпхьарали культурали акомитет йалу Галушина Римма, АкъральыгIва Дума ауагIахъа уысквала акомитет аунашвачпагIв йапхъахауа йтарагылыгIв Гильмуддинов Ильдар, йара ауи акомитет йалу АкъральыгIва Дума адепутат Удальцова Анастасия, Италия апны йгIацIцIуа SpecialEurasia аналитик хъада Джулиано Бифольки йгьи ауи агIацIщтра адиректор Сильвия Болтук.

Афорум йгIадгылыз «Алашара» Къарча-Черкес апны жвасквша руацIа йшынхаз гIазырбауа афильм йадырпшытI. АдкIылара ауагIахъа гIахчари тшауацIдрыхри ауыс ащайдза апны угIалагата ушадынхалуаш аджыпха лнахтI. Ауи амаль сабап алата тшгIанарбахьатI, йаргьи «Эгьзакь амаль» – хIва ахьырцIатI.

Абаза уагIа рхъвмарраква

Афорум гвыргъьахъвыта йангIахъыртIы амщтахь асасчва щымтищтара Абаза уагIа рхъвмарраква ъакIвшуз Псыжв кытла йдырхаутI. Ахъвмарраква жвагвыпкI рылан, ауат КъЧР абаза кытква, Черкесск къала, Апсны Республика йрыуан. СынчIва ахъвмарраква зны йапшымкIва уагIа щардагIв азырддатI, анкъвакъвраква йырпшырныс агIнызкьгIвы раъара гIайтI. ЦIыпх ахъвмарраква рпны апхъагылара тызгаз Къвбина кыт ачкIвынчва асогIа хъада – йамдахауа акубок – адарыкъвактква йрырттI.

«ХIара зымгIвагьи ари агвыргъьахъв ахъаз хIалата хIгьаъам, хIара акультура пшдза амца нкъвызгауа хIуагIапI. Арат ахъвмарраква аспорт азкъвльайри агIатгаракви йгьырхъазым йгIадырбауа. Ауат хIайщчвари агIвычIвгIвыс йгвы амчи йыргIарбагапI. ХIара хIанацу апсыуати абазати йахъазымкIва йалакIу хIкъару амчлагьи апшдзаралагьи хIацзакIыпI», – йхIватI анкъвакъвраква гIахъитIуата Эгьзакь Мусса.

Йапшым ахъвмарыртаква рпны апшIагылараква мчын. Араъа футбол, волейбол асрала, метр 100 гIагIврала, парала, хIахъваущтрала датшагьи аспорт квпшыраквала йанкъвакъвуан. АдгалагIвчва апшыгIвчвагьи уыс рызгIараутI: ауат йызтахъыз шашкIа, шахмат, датшагьи щардала йанкъвакъвырныс лшара рыман.

Анкъвакъвраква зымгIва ргIарбараквала апхъагылара ЙынджьыгьчкIвын кыт йыргатI. ЙгIвбахауа агыларта – Къвбина, йхпахауа – АлбыргIан йыркIытI. Апсуаква ргвып пщынхауата волейболла зымгIва йрайгIайтI. ХIапхъа ахъвмарраква акIвдыршарныс акьазу Апсуа кыт йырквнадыргатI. АйгIайыгIвчва асогIаква анрырт амщтахь Абазашта «айачIваква» злаз аконцерт акIвшатI.

Афорум анхара нардзара

Афорум йгIвбахуз амш йызлачважварныс йыззыгIайззаз ауысква йырзынархан.

«ХIгватра йалкIгIата хIылахь зпщылу ауысква йырзынахIырхара атахъыпI. Акультура цIолата йалалуа дзачIвызлакIгьи уикIылпшуата дгIвычIвгIвыс цкьахитI», – йгIаликIгIатI Эгьзакь Мусса.

Афорум зырцуз Головнев Андрей ауагIахъаква руысква дара рыбызшвала йъарылачважвауа айззара акIвыршара магIын ду шаму йхIватI.  Доклад лымата дгIачважватI асенатор Галушина Римма. Ауи ауагIахъа мачIква рыбызшваква рхчарныс ахъазла аъащаква гIаныршарала нхарата йакIвдыршауа, асабиква рцри бызшваква ддырдырырныс разыгIальаматра щтIыхрала амальква дрыквгIашIастI.

Ауи амщтахь афорум йалаз ххъвыкIта тшыршатI: азджьара – абызшва тынха, азджьара – ауагIахъа гIахчарали тшауацIдрыхрали ашвапхаква, азджьарагьи – акультура ацкIра йрыквчважвун.

Абызшва гIащаквыжьрали тшауацIнарыхрали асекция анхара йалан абазаква йрайщчву апсуаква ргIащтийыгIвчва. Ауат йрыуан АААК ЙхIаракIу асовет йалу, Апсны Республика репатриацияла АкъральыгIва комитет аунашвачпагIв Харазиа Вадим, АААК апны йгIаныршу апхIвысква р-Координация совет аунашвахъцIагIв Бебиа Екатерина, АГУ апны апсуа литература акафедра арыпхьагIв ахIба, Апсуа-адыгьа филология аквта аунашвахъцIагIв АмкIваб Ахра, Москва апны АААК ашта хъвшара аунашвахъцIагIв Барганджиа Дауыр йгьи СогIвым йаъу АААК ауысхарта анхагIвчва гвып шабгу.

Асекция апны ауагIахъара ащатаква гIащаквызжьуаш йгьи тшауацIдызрыхуаш амальква лухырныс йгIауцхърагIуш ахачIвква йрыквчважватI, нхарала ашвапхаква амырдатI. Абызшва гIахчара ауысла адокладква йрыздзыргIвытI, ауагIахъа мачIква йырзынхауа ашвапхаква амырдатI, ргвгIанаграква ацагIвыршатI, йапшым ауагIахъаква уыста йырхауа ргватра азынадырхатI.

Афорум йалаз йрызцауа Апсны Республика а-Парламент аунашвачпагIв Ашуба Лаша, АГУ аректор, апрофессор Гварамиа Алеко, репатриацияла акомитет аунашвачпагIв Харазиа Вадим, Абаза уагIахъа рахIбачва рсовет ртшазынархараква йгIарыпхьатI.

Абаза уагIа ркультура амш

Хъвлапны йазалхыз апрограмма Россия агIвадахьыла рахIа йдуу апаркква йрыуазакIу «АдзыгIвбжьа йачIва» апны йакIвшун. Ауаъа афорум йалази асасчви Абаза уагIа ркультура амши Апсуа баракъ амши дыртлапIатI. Асквш 2005 йгIашIарышвта Апсны акъральыгIва баракъ амш артлапIара йапщылата СогIвым апны йакIвшалуз агвыргъьахъв йгIахъырхын асквш 2014 агIан ари амш гвыргъьахъвыта йщаквдыргылтI.

ЙшцIасхаз апшта агвыргъьахъв ашвахIварала, гIахIврала йнардастI, анапIылачпагIвчва ъазаква, асуратчпагIвчва ргIарбартаква адыргалтI, асасчва абаза рызкъыла йырчIархIтI. Хъвлапны ашвахIвагIвчва, агIахIвчва, амакъымршIыйагIвчва злаз концерт адыргалтI.  Агвыргъьахъв алдыргауата ажвгIванд салют аларыжьтI.

ЙцIыхъвахуз амш асасчва рыла дырпшныс Архыз йыргатI, ауаъа йгылу апхъанчIви кьльисаква ддырбатI, атшпсщарта шIыпIаква йгIархъыкIвырдашатI, канат мгIвала ахIагIарта йхъаргылтI, айшва рзыхъыргIватI, ауи йадзхъачIвата зымгIвагьи сабап злу нхарала йырчвыз «атшпсщара мшква» йрылачважватI.