Апсны Республика (Апсны) – ауагIахъа дара йшыртахъу рхъа агвындыргIвырныс рхвитгагIа гIадрысабапуата йгIандыршаз, демократии ахабзи рыщатала йбзазауа къральыгIва кIьыдапI. Ауи йакъала хъадапI сквш 2500 зхъыцIуа СогIвым.

География

Апсны КIавкIаз ухъыста йаныргIалпI, алагъь-мараташвартала ауи Псоуи Ингури дзыгIвква йырбжьапI, агIвадахь-мараташвартала Амшын КвайчIва йатшпныпI. Адзатшпы аура километр 210 йайхIапI. Ащхъаква ауи ашта апроцент 64 ркIитI. Процент 57 абнаквала йхъгIвапI. Алагъьли алагъь-марагIайыртали Апсны Республика гвлата Россия амапI, агIвадахь-марагIайыртали агIвадахьли Квырджьшта (Грузия) адзхъапI.

Климат

Апсны аклимат амшыни ащхъа хIагIакви йщаквдыргылитI. Адзатшпы апны аклимат йчвгIару субтропикпI. АхIауа апхара асквш ауацIа квтанайта 15 градускI йнадзитI.

Акъала хъада

СогIвым атурых ахъа ъагIаджвыквылуа сквш 2500 рапхъала, СогIвым дзбжьага апны апхъанчIви Греция акъала Милет йауаз йапхъахуз адгьылкIыгIвчва ангIачIва агIан акIвпI. Ауат араъа Диоскурия хъвыхIдгылырта къала гIандыршатI. Йапшымыз агIамтаква рагIан ауи аурымква, авизантийква, агенуэзква, рыцIа кIьасата – атрыквква рымч йацIан. ХIызту аэра йапхъахуз асквшышвква рагIан йащтагылаз адгьылцIсраква рымщтахь апхъанчIви Диоскурия адзы йцIанакIытI. Ауаса алагъьцIыхъва адзы гьазынамдзатI. Ауаъа акIвпI аурымква Себастополис къала дыргылта рырхъвква ъандыргIалыз. Асквшышв квтанайква рагIан атрыквква Себастополис «СогIвым-Къала» – хIва йапхьауа йалагатI. Апсуаква ауи апхъазаман агIан «Акъва» –хIва йшапхьуз апш ужвы йъагIадзазгьи йапхьауаркIвитI.

АбзазагIвчва

Апсны – уагIахъа щардала йалу, збзазагIвчва рпхьадзара зыкь 240 йайхIу республикапI. Зыжвла араъа йаъата йбзазауа КIавкIаз апны рахIа йпасарайу ауагIахъаква йрыуу апсуаква ракIвпI.

Дин

Апсны апны кьристанра, суннит исльам нкъыргитI, щардагIвы дара апсуаква йырчIву адин тшадыркIылитI. Ареспублика апны апсуаква хвду ззырбауа быжьныхIвартакI (апсышвала Абжьныха) аъапI. Йапшым ацIасква ъакIвдыршуз, ауагIахъа зымгIва йацырчIву аныхIвартаква йырхъазымкIва ткъвымипхьадза дара ржьираквагьи рыман.

Акьристанра Апсны I асквшышв агIан йгIатаргатI, апсуаква радгьыл апны ауи ауагIа йрыларгун апостолква Андрей Первозванный йгьи Симон Кананит. КIавкIаз апны кьристан дин йапхъахауата йатшгIвахаз Питиунт (ужвы Пицунда) акIвпI, арыла акIвпI йъаджвыквлыз ауи атшауацIыхра. IV асквшышв агIан ауаъа кьльиса жвлара тшадыркIылтI, ауат хъадата аепископ Сафроний дрыман. Асквш 325 агIан Питиунт репископ Стратофил Йапхъахуз Адуней Собор – Рим римператор Константин I Никея (ужвы Трыквшта йаланакIуа Изник) къала апны йазиддаз Акьльиса айззара – далан.

Сквшышв 20 руацIа Апсны ашта апны кьльиса 140 райхIа дыргылтI. Ауат рыуа щарда гIащаквхатI, уырнашыл йауитI, щарда рпны адин уысква нкъвыргауаркIвитI.

Исльам Апсны йапхъахауата VII асквшышв ацIыхъваква рагIан йгIаншатI, ауаса рыцIа багъьата йанщаквгыл XVIII асквшышв ацIыхъва – акъраль апны Осман Трыквшта хъгалра анамаз агIан – акIвпI. Асквш 2003 агIан йакIвдыршаз асоциология азцIгIараква йшгIадырбазла, акъраль абзазагIвчва йрыуата 16 проценткI мсылманта тшырпхьадзитI.

Апсуара

Сквшышв щарда гIазцIазкIуа ртурых ауацIа апсуаква заджв йчIвгьи йапшым ркультура щаквдыргылуан. Ауи йащатапI ауагIа ръадаб-намыс злащаквгылу «апсуара», датшата йухIвушызтын – «ушапсыуу зларбауа».

Агвбайари абызшви

Апсны ауагIахъа культура йабайару йшIалахIвару ауысаква, ауагIа йгIандыршаз амакъымква, агIахIвыщаква ракIвпI. АуагIахъа ргвбайара ащапIы арыбагъьитI абжуй йгьи бзыб диалектквала йшу абызшва. Апсуаква рлитература бызшва йащатапI абжуй диалект, агIвыра кириллица ащатала йлыхпI. Ркультурали рцIасквали апсуаква Лагъь КIавкIаз йбзазауа абазаква, адыгьаква, акъабардыйаква, агвхъауаква, аубыхква рыцIа йраргванпI. Ауат зымгIва рыбызшваква КIавкIаз тгIачва йаланакIуа йазакIу апсуа-адыгьа гвып гIандыршитI.  

АкъральыгIва унашвахъцIаща

Апсны Республика – президент республикапI. АкъральыгIва ахъада – апрезидент – хвысквшала далырхлитI.