АААК ауи апхъала запш аъамыз, абаза уагIахъа ртурыхи рэтнографии йырзынарху акъыльрыпшгIарала анкъвакъвра «Иарбан? Иаба? Ианба?» («ЙачIвыйа? ЙабакIву? ЙанбакIву?») аднагалын йакIвнаршатI.

Барганджиа Саид.

БыжьмызкIы тшызрауыз адгалра уысква, хъвмарыгIвчва 20-гIвы, цраундкI, азцIгIара 25, аджьауапква руысла бгъьыц 40 йнадзауа агвныргIвыгаква, хвкъралькI йгIартыцIыз видеота йхъырхыз хвазцIгIаракI, «айщчыкь квайчIва» ахъазла 14 пкъыгIвакI, хвыгIвэтнографчва-кьангьашыгIвчва, азцIгIараква дыргылра ахъазла йатахъыта, ауи ахIатырла уыста йырчпата Апсны йгIаргыз гIвпкъыгIвакI, йакIвзыршуз гIвыджь – аратква зымгIва хъвмарра мшзаджвыкI йапщылан. Ауаса йшпамшыз ауи! Ари агIаншара ду йалазгьи сасыта йгIадгылызгьи ауи щардала ргвква йыртазлуштI. СогIвым апны Адуней апсуа-абаза когресс йаднагалыз акъыльрыпшгIарала анкъвакъвра «Иарбан? Иаба? Ианба?» (апсуа бызшвала – «ЙачIвыйа? ЙабакIву? ЙанбакIву?» гIаныцIитI – аредакция ррытаразга) акIвшатI.

Хъвмаррали абаза культурали йхъкъьалра

Апроект лызхкваз ауи апсуа-абаза уагIахъа культура ауысла адырраква ауагIа йрыланагушта, адуней апны абаза уагIахъа йырмагIну рыцIа бзита йшырдыруаш йацхърагIушта йайгвгъитI. Ауи агIаджвыквцIара йацнакIуата Адуней апсуа-абаза конгресс «Дюна» интеллектуал клубгьи гIацхърагIауата акъыльрыпшгIарала анкъвакъвра ахъазла формат шIыц лырхтI – тема кIьыда-кIьыда змазлуш араундква ращтацащала, ахъвмарра амгIвайсщала датша закIгьи йапшымкIва, аларпшыгаквагьи алата. Арат ашIыцрагIахъвыцраква ззынхауа амурад хъада акIвпI – уагIа щардагIв ахъвмарра йахъазымкIва абаза уагIахъа ртурыхла, рфольклор тынхала, рхабзаквали рцIасквали йхъкъьалра.

Ахъвмарра Апсны къральыгIва телерадиуакомпания апны йхъырхтI. Ауаъа йдрыхIазырыз авидеоверсия ауи рыцIа уагIа щардагIв гIалананаркIуаштI – Апсны утыцIта йбзазауагьи рылата, рахIа тамамта йхIхIвапIта: ауат – зымгIва йрапхъата.

«Сгвы рыцIа ласылас йкшауа йалагатI»

Июль а 2 атшын йазалхыз асахIат рыцIа йгIаргванхапхьадза АГТРК астудия апны ауагIа рыцIа-рыцIа йыжвпIарахун. Йанкъвакъвуаш агвыпква йрылакваз ахъвмарырта айшваква йрыдзхъачIвун. Ахъвмарра ъадзаджвыквмылсыз ауатыкв апны ауагIа агIвысадзысуан: арежиссер йпны рхачIвква дрытаразуанта ргылартаква ркIуан акамера дуквала йынхуз аоператорква; адгалагIвчва йцIыхъвахауа атшрыхIазырраква йрылан; Апсны ателебара атехникква, ахъвмарра акIвыршагIвчва, йатахъхуш апкъыгIваква зхьырпшыру ацхърагIагIв, аредакторква, а-Конгресс анхагIвчва дасу руыс дырхъйун… Адгалра уысквала йцIыхъвахауа ажва зчIву АААК ауысхагIвчва ракIвпI.

Ахъвмарырта тып йазалхта йаздрыхIазырыз адекорацияла йдрыпшдзатI. Апроект злагIаудырлуш алкIгIараква, астудия ауатыкв адизайн, йайагIайквауа йамырдалуш асогIа «Иарбан? Иаба? Ианба?» ахъазла йлылхтI адизайнер шIа Чкадуа Арина.

Телебара апны йгIадырбуш аверсия агвынйыргIвитI Логуа Дауыт – йчкIвыныркIву, ауаса нхарала швапха бзи зырхIахьаз арежиссер: ауи ари йапшу интерактив проект щарда хъиххьатI. Дауыт дшабгу ауыс тшайтта ауырата дынхарныс дхIазырпI – ахъвмарра агIсахIаткI аъара йхъырхуаштI, ауи амщтахьгьи айгIайыгIвчва асогIа рыртуаштI. Ауи – агвыпква «абашIахысра» атамхъхузтын. ГIвгвыпкI йа гIвба йайхIата агвыпква финал ргIарбараква ацапшыта йазынадзузтын азцIгIара чIыда рыртуамцара йайгIайыз дгIалырхитIта – ауи акIвпI ауаса йызпхьауа.

Абар, ахъвмарра джвыквылра ахъазла зымгIва хIазырпI, Дауытгьи амикрофонла унашва йчпитI: «ЖвадакъикъакI цIрыквын хIалагитI, швхIазырызтI!» Ауи алахъвгIахъасра йхъвмаруаш рыуа заджвы – дымшыркъвауата акIвма, йгвабызта акIвма – «Сгвы рыцIа ласылас йкшауа йалагатI» – йхIватI.

Апхъапхъа заджвы йхъа йгIаташватI

АъачIвагIагIвчва арат рнасгIасраква уанырпшуа угвы йгIанагитI: ари ахъвмарра телевизорла йа зджьара йаныта йапшыхуаш йрымбуш зъара уысйа. Йара ауи ухIва ауаштI йара агIаншара ахъазлагьи: агIаджвыквцIара пшдзата йшахъвдаквыцIуа анубауа баргвыпI уыла йгIацIаужьырныс зны ауатква закIгьи шаъамыз – ауи заджвы йхъа йгIаташвата йнайырдзандзыкIьа.

«Иарбан? Иаба? Ианба?» хъвмарра адгалра зхъа йгIаташваз апхIвыс советква рунашвачпагIв Ардзынба Гета лакIвпI. А-Конгресс агвып ауи аъарала ауи ргвапхан АААК ЙхIаракIу асовет йазалхта ауи йаквчважварныс йазырддатI, ауаса агIаджвыквцIара нардзара гьласуысмызтI.

Ага ауаса йаъазтынгьи Гета дашIамсуа апроект дадынхалуан, псайспамцара ауи уыла йгIацIалуата йлылчвтI. Амурад акIвызтын – ауи йангIаларгагIваца йгIашIарышвта тшгьампсахтI: йгвшIыгъьрам, йласу, уыла зырпшуа, уагIа щардагIв йыргвапхуш формат йтата апсуакви абазакви ртурых, рэтнография, ркультура гIазырбуш, Апсны йбзазауа ауагIахъаква зымгIва йрымагIальаматхуш, ареспублика утыцIта йаъу апшыгIвчвагьи ргвы йгIатчважвгIуш йауацIыху проект гIаныршара атахъын. А-Конгресс апны дара бзита йгIаргвынгIвитI йгвышхвауа чкIвыныргIа уызларабадыруаш, ауат ауагIахъа ртурых зладуырдыруаш, абаза уагIа ртшадкIылра ауыс ргвы йызлазынауырдзуш амаль шIыцква ргIаура магIныта йаму. Ауи йапшу апроект пхатша уырхъйара ахъазла цхърагIагIвчва, «зылаква гъьазгъьазуа», АААК амурадква йрыцызкIуа уагIа утахъыпI.

Ауат щарда уырзыпшгIара гьатамхъхатI.

Апсны апны йынхитI «Дюна» интеллектуал ршIыйара клуб. Ауат рбзирала Апсны апны тшауацIырхтI «Что? Где? Когда?», «Брейнринг», «Своя игра» хъвмарраквала анкъвакъвраква. «Дюна» клуб акIвпI «Иарбан? Иаба? Ианба?» хъвмарра адгалра апны АААК йацхърагIагIв хъадахаз. Аклуб йалу агвыпква а-Конгресс йаднагалыз акъыльрыпшгIарала ахъвмарра йгIалалтI.

Йбаргву йгьи ймайру

БыжьмызкIы райхIа тшызрауыз адгалра уысква дрыквчважвауата ахъвмарра гIалазгаз АААК апхIвыс советква рунашвачпагIв йгIалгвалашвахитI анхара шджвыквырцIагIвацуз ахъвмарра злакIвшуш запш бызшву ауысла азцIгIара шгIагылыз.

«ХIара щарда хIхъвыцтI. ЙхIаракIу асовет йалу азджьакI айрышта ахъвмарра апсуа бызшвагIвацала йакIвыршара атахъыта йдрыбагъьун. Ауаса «Иарбан? Иаба? Ианба?» апахь йгылу ахачIвкви амурадкви гIаупхьадзарыквын ауи урышв бызшвалагьи йакIвырша шауаш гIаугвнымгIвуашта йгьаъам. Йауа ухIварыквын хIара апсуакви абазакви ргвбайара ареспублика йтабзазауа – йырмагIынбызшвазлакIгьи – йырзынахIырдзара, ауи йайхIахугьи – адуней шабгу йдхIырбара хIтахъыпI. Ауи акIвымкIвагьи, ахъвмарра «Дюна» щарда цIуата йалу чкIвыныргIа гIаланахIыркIтI. Ауат йгьсквшыкIым йъадзахъвмаруа, дакъикъакIла азцIгIара аджьауап тамам агIалхра йащцахьатI. Ауат агвыпква йрылу гьапсыуагIвацам, апроект урышвгьи армельгьи алапI», – ахъвмарра урышв бызшвала йакIвдыршарныс згIалырхаз гIахIгвынлыргIвытI Ардзынба Гета.

Ауи йшгIалылкIгIазла, заман щарда агатI азцIгIаракви апшгIвы атема дахазыргIвазуш агвныргIвыгакви гIахъвыцра. Ари ауыс дгIаланадыркIтI Апсны йуацIала йакIвшауа акъыльрыпшгIарала анкъвакъвраква рыхъазла азцIгIараква гIазхъвыцлауа, здырра цIолаквала йбергьльу Мамаца Гвдиса. ЙхIвара атахъыпI этнография знархару ари аъара азцIгIара щарда ауи апхъала зынгьи йшлырымхсыз.

«ХIара йхIтахъыпI абаза уагIа ргвбайара ауысла рыцIа щардата кIара хIхIварныс. Ауи ахIатырла хIара азцIгIарипхьадза гвныргIвыга азхIрыхIазыртI. Араъа йгIахIцхърагIатI йбергьльу апсуа апхьахьаква Чрыгба Вячеслав, Барцыц Марина, Гваджьба Руслан, Апсны апны цIасхчагIвыта зымгIвагьи йырдыруа асуратчпагIв ДжьапIуа Батали ажьий Дзидзариа Тимури», – йгIахIалхIвтI Ардзынба Гета.

Апроект дъалаз даквчважвауата Мамаца Гвдиса азцIгIараква мызпхьадзара дшрыдзхъачIваз гIаликIгIатI. Ауат дъадзарыдынхалуаз йаргьи апсуакви абазакви райщчвара, ауат йацапшыта йынкъвыргауа ацIаскви акультури руысла шIыцра щарда йдыртI.

«Атема лкIгIарата йаму йгIалцIла атурыхдырыгIвчва, афилологква, аэтнографква срайкьангьашра атахъхатI. РахIа йбаргвыз – азцIгIара джьащахъвата, закI унардыруата йаргьи баргвчвамкIва йурыхIазырныс акIвын. Ауи гIасыдахIви йгIасыдамхIви ззыхIвуш йхъвмаруи йапшуи ракIвпI», – йхIватI Мамаца Гвдиса.

«ЧкIвыныргIа рыхъазла хIгвква хIыхьуаштI»

«Дюна» интеллектуал клуб апрезидент Саносян Ася «Иарбан? Иаба? Ианба?» адгалра ауысла а-Конгресс тшангIарзынанарха аклуб йалу зымгIва зынла йадгылта гIахIалхIвтI.

«ХIара, ажва аламкIва, хIгвыргъьачIвауа хIадгылтI! ХIара хIкъраль апны акъыльрыпшгIара йазынарху ауысква гIащтIызхуа зымгIва йрыцхIкIырныс хIхIазырпI. Анкъвакъвра йалалырныс зтахъхаз агвып мчква нахъитI апроект хъйара ахъазла. ХIклуб чва ахъата рыцIа йыззыгIарбуш агвыпква гIалхра атахъхатI», – лхIватI «Дюна» клуб ахъада.

АААК ахабарргарта портал азцIгIараква джьауап ангIарылтуаз Саносян Ася дашIамсуа йхъвмаруаз агвыпква рахьыла дацапшуан – ауат ргвжвайра рыцагIвылшауата.

«Араъа зымгIвагьи агIвзачвата йазазаъазтIхIва аквыргъвгъварагьи уылаухIвитI. ЧкIвыныргIа мызквакI руацIа тшдрыхIазыруан. Литература йапхьун. СгвыгъитI ауатква уахьчIва ахъвмарра апны йгIарыхъвушта. ХIгвква хIыхьуаштI ауат рыхъазла», – лажва цIхъва алттI Саносян.

«ДакъикъакIла хIазырызлара»

Ахъвмарра алагара ахъазла дакъикъаквакI ракIвпI йаъаху, ауаса хIара ауи йалакву азджьакI хIрачважварныс хIахадзитI.

«Белые воротнички» команда ркапитан Вартикян Анжелика ахъвмарыгIвчва анхара мшква рагIан заман ъарымам йгIалцIла тшдрыхIазырныс ахъазла гIамтата йрымаз тIакIв йлымамачIпI.

«ЙыгIдыруа хIайгвгъитI. ХIнашхква бзипI. ХIара хIыхъазла йхъаду ари ахъвмарра хIъалу акIвпI. ЗымгIвагьи адахIвра рзыхIтахъпI, кIьыдата разыра ажва азынасырхара стахъыпI ари ауыс адызгалыз Адуней апсуа-абаза конгресс», – лхIван ауи лыгIвзачва дрызцахтI.

Агвыпква зымгIва дахIвра рзитахъта, ауаса йара дызлу «тIакIвлазтынгьи» рыцIа йрызшазларныс йтахъыта дхIвахIвтI «Агенты-Тео» команда йрылу Аршба Саид.

«Ахъвмарра ъадзаламгас сгвы мачIкI йалагIваласитI. Йапхъахауата ари апш формат хIтагылата хIхъвмаритI. Анкъвакъвра бзидздза цIуата тшазхIрыхIазыруа хIалагатI, атшпсщара мшква рагIан тшазхIкIкIуанта хIара-хIара хIхъвмаруан. Апсны атурых ахъвква хIхъахIшан йхIхIырдыртI. ХIзанкъвакъвуаш агвыпква рщарда гIдыритI, Апсны ачемпионат апны хIрынйалитI. Агвыпква мчыпI, зымгIвагьи адахIвра рзыхIтахъпI, ауаса хIара такIвдзакIлазтынгьи рыцIа йхIызшазтI», – йхIватI дхъыччауа Саид.

Ауи йшипхьадзауала, ари йапшу ахъвмарраква магIын ду рымапI, йауа ухIварыквын, апсуа-абаза уагIахъа ртурых швабыж йбайапI, ари йапшу апроектквагьи чкIвыныргIа хъырхитI.

Ари амш зымгIва рацкIыс агвалагIваласра далазарын Аршба Аслан. Ауи йапхъахауата дхъвмаруан, «Когда Давид» команда дрылан.

«ХIтурых йхъвмаруа зымгIвагьи йырдыритI. Ауи акIвызтIхIва араъа атурыхи ацIаскви шудырдыруа апхьарта апны хIшащцаз апшта гьакIвым. АзцIгIараква ухъвыцща дырхъвыхитI. Ахъвмарра йапшырныс зымгIвагьи йрымагIальаматхуштI», – кьангьашра гьазгIайымгтI ауи.

АААК ахабарргарта портал акорреспонденти Аслани райчважвара арежиссер йбжьы йапнакъьатI: «ДакъикъакIла зымгIва швхIазырзара атахъыпI».

Абар асекундква рпхьадзара джвыквылтI: «60, 59, 58, 57...» Ари апхын ауацIа рыцIа йхъадазлуш акъыльрыпшгIарала ахъвмарра алагитI. Ауи хI-Конгресс йшаднагалыз уаназхъвыцра ухъа рыцIагьи йуымадухитI.

Ахъвмарра акIвшатI. Ауи баргвын, лахIварала йырчвын. Ауи йалазгьи йапшуазгьи рпсы арыгвжважвун йгьи йаргвыргъьун, араъа йугIалушын ахъыччабыжьгьи агвасра йгIанарыцIсыз ашшраквагьи. Ахъвмарра ауагIа ззымпшуаз согIа щарда алан. Ауат рызджьакI шаъазлуш здыруаз адгалагIвчвагIваца ракIвын. АзджьакI дара ауатгьи гьырзымпшуазтI. Ауаса ауатква – турых кIьыдапI. Ауи «Иарбан? Иаба? Ианба?» Апсны къральыгIва телебарала йангIадырбара амщтахь йшвахIхIвхпI.