«Апхьарца» ансамбль йалу ащардагIв гIвысквша рапхъала макъым ъамапсымакIгьи гьрымкIысызтI, нотагьи гьырдырам – ага ауаса йаъазтынгьи щарда мцIуата йгIаншаз агвып зынла афестивальква рпны асогIаква гIатыргауа йалагатI. АААК акорреспондент ауи лшарата йызчпаз гIаллырдыртI.
Ардзынба Аста
АуагIахъа ъамапсымаква рансамбль «Апхьарца» Абаза муниципал район акультури атшпсщари р-Квта апны асквш 2017 ноябрь агIан йгIандыршатI. Агвып йрылалтI арайон аунашвахъцIарта культурала ахъвшара анхагIвчви ЙынджьыгьчкIвын кыт абзазагIвчви. Ансамбль йалакву йрыуата гIвыджь ракIвпI музыкала йазалху дырра зму, ащардагIв анотаква йгьызгIарыпхьум. Йазалхта амузыка дгьампхьатI йара агвып рунашвачпагIвгьи. Ауаса йангIанша амщтахь мачIкI ахIа мцIуата ансамбль ареспублика апны ныжьхта агIвыма къральква рыршIыйагIвчва злаз афестивальква рпынгьи асогIаква гIатнагара ахъазла ауи пыраста йгьазамылтI.
МакъымршIыйара ауысла гвалата йрымаз
Абаза район йаквту ЙынджьыгьчIвын кыт амакъымршIыйара йгьи атеатр цIасквала йанакIвызлакIгьи ахьыз гун. Араъа йрымапI алыгажвква рашвахIвагIвчва гвып, ауагIа ртеатр, агIахIвчва рансамбль. Ужвы «Алашара» жвлара адкIылара ацхърагIарала ауагIахъа ъамапсымаква роркестргьи раутI.
Абаза уагIахъа макъымршIыйарала рцIасква хчарала йгIанымхауата тшауацIдрыхрагьи атахъыпI, кьангьаш гьазгIаргуам ЙынждьыгьчкIвынгьи КъЧР апны йаъу анахьанат абаза кытквагьи рбзазагIвчва. Абаза район арыпхьарали культурали аунашвахъцIарта аунашвачпагIв Мартаза Земфира йшылхIвауала, ауагIахъа ъамапсымаква рансамбль гIаныршара Къарча-Черкес абазаква зымгIва йыргвалан. Амуниципалитет ауи ауысла йлырхыз апроект «Алашара» апны йыргвапхан грант азалырхтI. ЙрызгIауырщтыз ахчала амакъым ъамапсымаква рхвгIатI.
«ХIара зымгIвагьи йгIахIгвынгIвитI ауагIахъа макъымква гIащаквыжьта йащтагIайуа абанпараква йрызгIаныжьра шатахъу. Ауат ужвы йхIымхчузтын йыдзуаштI, абанпараквакI рымщтахь заджвгьи йгьидырхуашым хIуагIа макъымти ашвати йрымаз. Йара акIвпIта, абазаква рмакъымршIыйара швабыж йбайапI», – йгIалылкIгIатI Мартаза Земфира.
Аоркестр йалакву мчыбжьыкI ауацIа хын Абаза район ауысхарта тдзы йалачпу аконцертадгалырта пещ апны тшазыркIкIитIта тшырбжьитI. Агвып ррепертуар йалапI апхъанчIви абаза, апсуа, адыгьа макъымква.
АунашвачпагIв дан-Нарту
Швеуажь Нарт сквш 30 дыртапI. Агвып апны ауи зымгIва драйцIбапI йгьи драхIбапI. Нарт – «Апхьарца» ансамбль даунашвачпагIвпI. Ауи йайхIахугьи, аоркестр йрыму аъамапсымаква зымгIва ауи йчпатI.
Ауи айсра сквшщарда цIуата йалу Сирия акъала Алеппо апны дйытI йгьи дгIадзынгылтI. Хвысквша рапхъала ачкIвын йапхъанчIвиква рпсадгьыл Адыгея дгIайхтI. Ауи айсра дгьачвымырдатI, йыжвла ъану адгьыл дгIайхырныс йынцIра шабгу йгвы йтан.
«Сара 12 сквша сыртата сынхауа салаган ъачIвагIа щарда спсахтI. Псауатла счпун, кIартI хъысхуан, сапрыслыгIвын, реклама аныргIалырта апынгьи сынхатI. НцIрата йсымаз арыла сызлагIайуаш ахча азскIкIуан. Йаннасырхъа йапхъахауата Майкъвап сгIайтI», – йгIагвалашвахраква хIыцагIвишатI Нарт.
Ауи данхвыцызгьи амакъымршIыйара дазычпан. Аргванква зымгIва ауи рдыруанта согIата йапшым амакъым ъамапсымаква йызгIарглун. Нарт йара-йара ауат макъым гIартищтуа тшазибжьа ныжьхта йшчпугьи ййырдытI. Апхьарта апны асахIатква шалгуз рпны дыгIвхуанта амакъымква дгIарысуан, агвлачвагьи рфатарква рпны йайззун, сасчвагьи гIазшIыртуан – «абльын ауахьауыла укIылста йту рыгвла ймакъымква йрыздзыргIвырныс».
«Сирия апны амакъымршIыйара йауацIыхта йгьаъам. Сара зынгьи музыка апхьарта сгьымцатI. Йазалхта ауи сапхьауа съалагаз араъа, Россия апны акIвпI», – йхIвитI Нарт.
Адыгея апны Нарт гвы йыйттI ауагIахъа макъым ъамапсымаква рчпара йазъазу, КIавкIаз апны йбергьльу асуратчпагIв ГвычIа Замудин. Ауи ачкIвын йпны дгIазшIитын йара дыззычпаз зымгIва дырзибжьатI. Фейсбук апны Нарт йынхараква йбан дйабадырра йтахъхатI. Ауи агIвычIвгIвыс йакIвпI амакъымршIыйагIв йбзазара апны арыпхьагIв хъадата йзалыз.
«Ауии сари зынла хIакъыль аквшватI, – йгIайгвалашвахитI Нарт, – йауа ухIварыквын ауи йахIбара гьгIалйымыркIькIьузтI, кIарата тшгьыйымчпузтI. Ауи йгIалцIла саргьи тшадсмырбцIылуа хвитта тшсзыкIуан».
Замудин Нарт араса дйылабжьун: «Аъамапсыма – ауи йыгьгьигIвзапI, йыгьгьиащапI, йыгьгьианыпI, аъамапсыма уара уангвыргъьауагьи угвы анакъвпуагьи йгIауцхърагIуштI».
«Ауаса йанцара сара ауи зынла ахIакв йтасрышвитI»
АпхьагIв ласыла дъазахатI. Нарт адуней аныла-арыла йгIатыцIуа ахIвараква йызгIайуа дцатI. Ауи ъамапсыма рзичпун адыгьа йгьи апсуа-абаза диаспораква йрыуу ауагIа, амакъым ъамапсымаква разкIкIыгIвчва, йапшым ауагIахъа ршIыйагIвчва гвыпква. Ауыс рыцIа-рыцIа тшазибжьун, мызпхьадзарала анхара дгьгIалымшвтуазтI.
«ЙыншитI аъамапсыма уыла архIвапсауата йанчпу – йыгIвзитI, йпшдзапI, ауаса абжьы гьауам. Ауаса йанцара сара ауи зынла ахIакв йтасрышвитI. ЙаъапI ауи хымызкI санацрахIву, ауаса абжьы йшатахъу апш йанымгауазара йукIитIхIва магIны гьамам. Ари хIуыс мадза щарда амапI, сара ауат сарыпхьагIв йсзыгIахъитIтI, ауыгьи – йара дызбжьаз йгIайайхIвтI. АуагIа йгIарылцIыз анхагIвчва ъазаква ауат амадзаква сквшышвпхьадзара йынкъвыргитI. АжвапIта, ари аъапапщына (абалалайка йашIырпшу адыгьа макъым ъамапсыма – аредакция ррытаразга) аструнаква атшцIыхъва йгIалхпI. АпхъанчIвиква ауи атшы зъара йыртазгьи, йамгIантлапкъугьи, йъагIадзындыргылызгьи, йафызгьи нкъвырцун – ауатква зымгIва магIны рымапI. АтшшIыси йажвыз атши рцIыхъваква йгIарылху аструнаква шхIвачвауа гьапшым», – йгIахIайхIвтI амакъымршIыйагIв.
Нарт Майкъвап дгIатыцIхын Черкесск дцатI, ауаъа амузыка училища дыцIалтI. ДыцIалуашта архъвыхраква дангIаркIылсуаз макъымквакI дангIарыс акомиссия йалакваз йъанквынта йахъвахъвлапшын ауи йтахъу дрытамамуата йцIгIатI: апхьарума нхарума дызгIайыз? Ласыла ачкIвын пхIвыс дгIайгтI, йхъатачIв студиягьи гIахъитIын ауаъа адыгьа йгьи абаза макъым ъамапсымаква йчпауа йджвыквицIахтI. Ари ачкIвын йлымхIа шцIару, анчва йгIайылайцIаз хъвыкI шйылу арцIабыргитI ари апш швапхагьи: Сирия дангIатыцI ауи урышв бызшвала ажвахъчIвакIгьи гьйымдыруазтI, абызшва йара-йара ййырдыртI… асатучпарта апны.
«Сара ансищымта абазар сцун, гъыцIаракI сгылуанта сдзыргIвуан. АуагIа айчважвун, йамакIуан, хабарквакI рхIвун. Сара ауат йырхIвауа саздзыргIвуамца штшырчпауа, ршIахъаква тшшырпсахуа, рнапIква шыркъьауа агьиква сырхъвыхуан. Абарауасамцара урышв бызшва ссырдыртI», – йгIайгвалашвахитI Нарт.
ЗнапIы бзийу азъазагIвчва уахьчIва заджвмаджвпI. Ауи йгIалцIла Абаза район аунашвахъцIарта ауысхагIвчва макъым ъамапсыма рзичпарныс, йгIандыршауа аоркестргьи унашва ахъицIарныс Нарт йъайыдгылыз джьаущушта йгьаъам. Ауи дымкьангьашуата зынла дадгылтI.
«Сара нцIрата йсымаз ауи сгвалан. Сирия саъата сара асцена сыквгылата сайпхызуан», – йхIвитI Нарт.
Амакъым анъазагIву
ЙынджьыгьчкIвын апны йгIандыршаз агвып ахьыз апхъанчIви апсуа йгьи абаза макъым ъамапсыма йгIахъырхтI. Апхьарца – апхъала афыр ашваква зцырхIвуз ъамапсымапI. Ауи агIан архъвипхьадза апхьарцасыгIв дрыман. Ауат йанакIвызлакIгьи архъв рапхъа йгыла йцун. Ауи гIаунахIвитI йара ахьызгьи – «ар апхъала йзырцауа». Ауи акIвымкIвагьи апсуаквагьи абазаквагьи амакъым ъазагIвата йырпхьадзун, ашвала ачымазагIвква дырбзихун. УахьчIва, атехнологияква хъара йаннаскIьа, апхьарца айъазара апны йгьгIадрысабапхуам, ауаса амакъым шъазагIву заджвгьи йгьамайкIуам.
Абазаква йапшым амакъым ъамапсымаква шынкъвыргуз йаквшахIатхитI ХIХ асквшышв ашвъаква. Абазаква макъым гIартырщтуата йрыман мышIкъвабыз, апхьарца, анду, кIыжкIыж, пхарчIакь. РахIа йпасарайу ъамапсымата йырпхьадзитI анакъыри ацIарпIыни.
ЙынджьыгьчкIвын агвып йрымапI адыгьа ъамапсымаквагьи: ъапапщына, адыгьа пщына (адыгьа къвабыз).
Абайара хчара
Абазаква рмакъымршIыйара сквшышвпхьадзара йщаквгылтI. АуагIа рашваква апхъанчIвиква рхъацIара, рхъвыцраква, ргвакъвпраква гIархIвахитI. АуагIа рмакъымршIыйара нархара-нархарала йша йауаштI. Ауаъа урынйитI йапшым ацIас уысква рагIан йырхIвуз ауарадква, гвыпла йацырхIвуз ашваква, йызлагIахIвуаз амакъымква, атурых, абзибара йырзынархаз ауарадква, амшыркъвара, афыр ашваква, агъыбзаква. ШIакI йтыцIуа шIакI йталхуамцара ауат ужвы йъагIадзаз йгIамгIвайстI. Ауат ашвъабгъьы йанырцIауа йалагищтара щарда гьцIуам, совет заман агIан акIвпI.
УахьчIва абазаква рунагIваква рпны апхъанчIви ъамапсымаква гьубушым, ауаса асквшышвква рапхъала апшта уыжвгьи ауагIа рмакъымква аламкIва гвыргъьахъвыкIгьи гьакIвшум. Ауи йгIалцIла амакъымршIыйагIвчва запштдзызлакI апынгьи чIахI ззырбауа сасыпI.
АуагIа рмакъымква гIатыщтра, йалкIгIата ауагIахъа ъамапсымаква рчпара уыс баргвыпI. Ауи азъазара урыдз йгьауашым, багъьата йырхIвитI ЙынджьыгьчкIвын апны. Йаргьи араъа асабиква амузыка йшадрыпхьуш йазхъвыцитI. АуагIа рбайара гIахчара, йгIадзынгылуа абанпараквагьи йырзынардзара – ари акIвпI «Апхьарца» гвып йалу дзачIвызлакIгьи мурадта йыму.
швталра йа тшаншвцIара атахъыпI.