ХIХ асквшышв агIан апсыуаква Апсны йштыргуз атурых знархару Ачугба Теймураз йкнига шIыц Согъвым апны апрезентация акIвшатI апщаша декабрь а 6 атшын.

Барганджиа Саид

Аистория наукаква рдоктор Ачугба Теймураз йкнига «Апсны: апсыуаква ртгара (ХIХ асквшышв)» апщаша декабрь а 6 атшын Согъвым апны апрезентация акIвшатI. Акнига ХIХ асквшышв агIан апсыуаква щардагIвыта йзтыргуз ашвхIаусыгIваква, йштыргуз, ауи йацIыхъватшарахаз агIаншараква йгIарыквчважвитI.

АгIацIщтра дгIаквчважвауата автор зынла йхIватI атермин «мхIаджьырра» згIайымрысабапыз. ХIХ асквшышв агIан КIавкIаз ащхъа уагIахъаква щардагIвыта Осман паштахIыгIва ахьыла рквачра йазынархата аполитика, арра йгьи анаука литература апны йалкIгIата йгIадрысабапуаз йара ари атермин акIвын. Ащарда ауи атермин ажва «хIаджь» йашIдырпшуан, датшата йухIвушызтын амсылманква «хIаджьчпара» – хIва йзпхьауа ацIас анкъвгара. Апхьахьа йшипхьадзауала, КIавкIаз абзазагIвчва хIаджьчпара йцата йынкъвыргуз ахабарква атгара адызгалуазгьи ауи зкъванчагIа алазгьи арзахвун, КIавкIаз атачIв уагIа ари ррыцхIагIа згIальаматра алазгьи, йъацауа йгIарпыралуазгьи руыс арымайрауата йарыразуан.

Ачугба Теймураз датшагьи йгIаликIгIатI атермин «мхIаджьырра» амагIны тамамта йшгIадмырбауа гIвгIарып ажвакI азакIхауата йъапырщылуа ахъазла. Араъа зунашва йхIвауа ажваква «мухааджер» йгьи «мухаджер» ракIвпI.

«Йапхъахауа ажва «зтахъырала йайтыпауа» гIаныцIитI, йгIвбахауа ажва – «зальмагIала йтыргауа». Ауи акIвпIта, атерминква шаларпIатIахауа нахвапI», – йхIвитI апхьахьа.

Арат ашвхIаусыгIваква йгIарыквхта акнига апынгьи ауи ахьыз апынгьи автор йгIайрысабаптI атермин «тгара» («депортация»). Ауи йгIацицIахтI асквш 1997 октябрь а 15 агIан Апсны Республика апарламент йнарахвыз ащаквыргылра апынгьи ХIХ асквшышв агIан апсыуа уагIа рквачра йара ари атерминла йшгIадырбаз.

Акнига данадынхалуаз Теймураз йапшым агIалцIыртаква гIайрысабаптI: архив швъаква, агазет, ажурнал гIвыраква, аэтнография швъаква, апхьахьакви апублицисткви рырхъвыхраква.

ЙгIачважвара апны Ачугба Теймураз йгватра кIьыдата йазынайырхатI ХIХ асквшышв агIан запхъанчIвиква тгахаз абашталагIвчва ррепатриация. Апхьахьа йрыбагъьитI апсыуа депортантква ртынхаква ргIацапахра уахьчIвала ауат рапхъанчIвиква рпсадгьыл апны йбзазарныс ртахъыта йъадрыхвитуа знархару йшгуманитар уысгIвацам.

«Ахърыкъьара аламкIва ари ауыс баргвы разыра джьауап атхауата йырхъйахузтын амагIны дупI Апсны Республика зхъа йахвиту къральыгIвата ауачIвбзазара ахъазлагьи апсыуа этнос рылахь ахъазлагьи, – йхIватI Теймураз, уадыргIвана йгIацицIахтI: – Кьангьаш гьалам, Апсны Республика хъадата йархъйауа атурых хачIв ду нархарата йамапI апсыуа уагIахъа ргIахчари ргIащаквыргылхри руысла айгвыгIвра».

Апрезентация апны йгIачважвакваз дрыуазаджвпI аистория наукаква рдоктор Бигуа Валерий. Ауи йшипхьадзауала, агIацIщтра ужвы азаман йгIанарыцIста йырхъйачIвыз уысын.

«Атурых гIаншараква рцIабыргыра акнига апны абгата йгIарбапI. Ачугба йырбайатI апсыуа историография ахьапщ фонд, йнахвата йгьи йцIакIыта ауи азаман йгIаншуз зымгIва гIахъитIытI. Алащцара йылу асквшышв агIан хIапхъанчIвиква рчва йтшаз йалыргата йгIайырбатI», – йхIватI Бигвава.

Аистория наукаква ркандидат Салакая Сослан апрезентация апны дгIачважвауата йшгIаликIгIазла, ари акнига «хцIара зну нхарапI» – араъа ашвъаквала йрыбагъьата йгьи йауацIыхта йгIарбапI ХIХ асквшышв агIан апсыуаква ртгара йазынархаз агIаншараква.

Апрезентация апны йгIачважваз щардагIвы йырхIватI акнига апсыуа бызшвала йатакIра шатахъу (уахьчIвала ауи урышв бызшвалагIвацапI йызлагIвугьи йызлагIацIщтугьи – аредакция ррытаразга). УадыргIвана акнига тшахадыргIвазарныс рылшуштI Апсны йтамкIва йбзазауа, цри бызшва здыруа абашталагIвчвагьи.

Аистория наукаква рдоктор Ачугба Теймураз йкнига «Апсны: апсыуаква ртгара (ХIХ асквшышв)» атираж дууымкIва йгIацIцIтI – ауи апхьадзара 500 акIвпI йнадзауа. Акнига ззынарху атурыхдырыгIвчва, аэтнологква, аполитологква, апсыуа уагIахъа ртурыхи ркультури гIальаматра азызбауа апхьагIвчва ракIвпI.