АААК йаднагалыз, апроект ду йаджвыквцIагу «Иарбан? Иаба? Ианба?» хъвмарра ахабар йгIвбахауа ахъвы гIатахIцIитI.

Барганджиа Саид.

Абаза уагIахъа ртурыхи рэтнографии йырзынарху акъыльрыпшгIарала анкъвакъвра «Иарбан? Иаба? Ианба?» акIвшатI. Ауи адызгалызгьи йакIвзыршазгьи Адуней апсуа-абаза конгресс акIвпI.

АйгIайра «Хьюстон» гвып йтыргатI. Йшабгу ахъвмарра «Дюна» ршIыйара клуб йалу пщгвыпкI алан: «Агенты Тео», «Хьюстон», «Когда Давид» йгьи «Белые воротнички».

«Джьауап аутызтын акIвпI рахIа магIны зму»

Адырраква йрылархIара нархарата йызму ахъвмарра адгалагIвчва йалкIгIу гватра рзалырхтI акIвыршагIвы дгIазпхьуз, аджьауап тамамква урыззырцуз апхъажваква.

Ахъвмарра гIалазгаз АААК апхIвыс советква рунашвачпагIв Ардзынба Гета адгалагIвчва ауи ауысла мачIкIгьи ргвы шбжаз лхIватI: агвыпква аджьауап тамамква рымдыруата йалырнысгьи закIы гьазхIвамызтI.

«ХIара рыцIа магIны ззыгIбауа абаза уагIа ргвбайара йазынархата щарда шхIхIвуш акIвпI, ауи ахIатырла азцIгIарипхьадза гвныргIвыга информация азхIрыхIазыртI. Ари анхара йгIаланахIыркIтI йбергьльу апсуа апхьахьаква Чрыгба Вячеслав, Барцыц Марина, Гваджьба Руслан йгьи Апсны апны йбергьльу ацIаснкъвгагIвчва – асуратчпагIв ДжьапIуа Батали ажьийра йазъазу Дзидзариа Тимури», – йгIахIгвынлыргIвытI Ардзынба.

Ауаса, йшгIацIцIызла, лхIвитI ауи, ахъазгIваца йшвун, агвыпква йтамаму аджьауап джьащахъваква гIартуамца араундква зымгIва йзыхъвмартI. Ауи акIвпIта, «Иарбан? Иаба? Ианба?» ахачIв хъадакI – адырраква йрылархIара – дахIврала йархъйатI.

«ХIара хIыхъазла швабыж магIны аман азцIгIара джьауап айауырныс, ауи аджьауап йазынарху апхъажвагьи гарныс. ХIайгвыргъьитI агвыпква аквчважвара джьгарта йъалаз, адгалагIвчва йгIаргвынгIвытI ауат ахъвмарра бзита йшазыхIазырыз», – лгвгIанаграква хIыцагIвылшатI Ардзынба.

Ахъвмарра алгатI, апроект ахъа джвыквылтI

Ага ахъвмарыгIвчва ауи апхъалагьи акъыльрыпшгIарала анкъвакъвраква щардала йрылазлузтынгьи «Иарбан? Иаба? Ианба?» апны йгIадыргылуаз азцIгIараква рнархара ауат рыхъазла йшIыцын, ауаса ахъвмарра апхъала сквшбжакI шатахъыркIваз ауат йызпхьуш агIвыраква рархIвын – ауи бзита йгIахъвмарныс йгIарыхъватI.

Ардзынба Гета йгIалылкIгIатI «Иарбан? Иаба? Ианба?» кIара шащтагIайуаш.

«Апхъахьылагьи мурадквакI хIымапI, ауатгьи хIзырхъйушта хIгвыгъитI. Аформат тшгьапсахуашым, ауаса йалазлуш агвыпква датшазлуштI. ХIхъа зджьакI таквапI. Ажва ахъазла, хIара йхIтахъын ари апроект йапшым акъральква йрыуу апсуа-абаза диаспораква гIалалырныс. Йапхъахуз ахъвмарра алгатI, ауаса апроект ахъа джвыквылгIвацатI», – лхIватI Ардзынба.

Ахъвмарра шакIвшаз шылбауа гIахIалхIвуата «Дюна» ршIыйара клуб аунашвачпагIв Саносян Ася йгIахIгвалалыршвахтI апхъагылара азабакIра «зджьара йгIанымхауата йшымчыз», агвыпква азджьакI азджьакI «рыщхъва йштапуз».

«ЙцIыхъвахуз адакъикъаквадза ашыра-блыра гьымхьытI, – лхIватI ауи. – Сара йайгIайыз агвыпгьи ахъвмарра йалаз анахьанатгьи сдыргвыргъьатI. Ахъвмарра хIычкIвынчви хIыхIвсси зщцаз йгьрапшмызтI. СгвыгъитI апшыгIвчва агвыпква рхъвмарща йапшуа йахъазымкIва даргьи ахъвмарра йаланахIвушта. Анчва дырзыразхатI а-Конгресс йалакву ари йапшу апроект ахъазла».

Ахъвмарра адгалщи акIвыршащи рнадзара швабыж йхIаракIыта хвы аквылцIатI Апсны акъральыгIва телерадиуакомпания аунашвачпагIв Агрба Ирина. Апсуа телебара апроект хабарргарала йацхърагIагIв хъадата йалтI.

«ХIара хIацзакIыпI, хIара хIацыпI. Апсуа-абаза чкIвыныргIа ртурыхи рцIаскви апхъала йнадрыскIьитI. ХIара глобализация атолкъвынква хIгьрыладзуашым, хIгIащаквхуштI» – араса акIвпI сара апроект хъадата хIыззшIнатуа шгIасгвынгIвуа. Сара ауи зынла йсгвапхан йацскIтI, йсыцынхаквауагьи йара ауи акIвпI. АцIабырг схIвапIта, а-Конгресс гIахIапхъыстI: хIаргьи рыцIа пасата ари апш проект хIымазлара хIтахъын, ауаса хIадынхалырныс хIгьахамдзатI. А-Конгресс Анчва дырзыразхатI – хIацыта ауи ъахIзырхъйаз», – лразыра гьцIалымкIытI Агрба.

Ауи апроект «щарда унардыруата, чкIвыныргIагьи йрыквыргIапста» лхIватI, ауаса йанаъазара, ауи абзирала аканал йапшуа рыцIа йщардагIвхушта йылпхьадзитI. Ауи акIвымкIвагьи ателерадиуакомпания ахъада йгIалылкIгIатI ари анархарала анхара «чкIвыныргIа ртурыхи рцIаскви азыгIальаматрати бзибарати йрызрыму йшаланархIауа».

Адуней апсуа-абаза конгресс швабыж дшырзыразу лхIватI апроект акIвзыршауа Апсуа телебара ажурналист Пониа Амандагьи.

«Ари апроект сырцарныс сара йъасыквдырпшыз ахъазла швабыж сразыпI, йауа ухIварыквын сара ауи щарда срызнабжьитI. Ари йапшу натра зынгьи йгьакIвсмыршасызтI. АзцIгIараква санрыпхьуз ахъвмарыгIвчва ауат джьауап рызрытырмищтI-хIва сахъгвыргIвун – ауи аъара йсымабаргвынта, ауаса сгвы ахъазгIваца йакъвсырпуата йгIацIцIтI», – ллахIвараква хIыцагIвылшатI акIвыршагIвы.

Баргвын, ауаса йджьащахъван. АзцIгIараква руысла

Араундква рыуа азакI – йпщбахуз – Трыквшта, Иордания, Россия, Сирия, Египет рпны йбзазауа апсуакви абазакви йгIарщтийыз, видеота йхъыхыз азцIгIараквала йалан. Йапхъахуз азцIгIара Санкт-Петербургла йгIайщтитI Адуней апсуа-абаза конгресс аунашвачпагIв, акъральыгIва йгьи ажвлара уыснкъвгагIв, Къарча-Черкес а-Парламент авице-спикер Эгьзакь Мусса.

АзцIгIара абаза бызшвала йгатI. Эгьзакь Мусса йбергьльу абаза уысагIв Мыхц Кьарим апсадгьыл йазынарху йуыса «Адзын» асатырква дгIарыпхьатI.

Датшагьи азцIгIаракI Сирия ГIарып Республикала йгIалщтитI агенерал Маршан Уальид йхъапщыла Къазанба Джьансет. Къазанба жвлара нхара ду акIвлыршитI, Сирия апны айсра йаладзыз ауагIа рхъмаштылра афонд унашва ахъылцIитI. Ауи лазцIгIара адгьаква ртацанадылща йазынархан, АпхъанчIви Рим йгIатыцIта КIавкIаз йгIайыз ацIас – унагIвара йалалуа ачкIвыни апхIвыспи рыгIвзачва анадылра йгIарайгвара – йапщылан.

Ахъвмарра ъадзакIвшуз абаза уагIа ртурых, ахабарыжвква, спорт, апсуакви абазакви рбзазаща, ауагIахъа ршIалахIвара, рмакъым ъамапсымаква… йырзынархата азцIгIара щарда гIадыргылтI.

Ауи апшта, раундкI апны ауатыкв йгIатаргаз ащчыкь квайчIва апхьарца (апсуа бызшва йгIахъухырквын «апхъала узырцауа» гIаныцIитI – аредакция ррытаразга) тата йгIацIцIтI.

Йара ауаса датша азцIгIаракI йаджьауапта къамчы зтаз ащчыкь квайчIва гIаргылтI.

Амузыка йазынархаз азцIгIараквакI макъымта йчпан. Астудия апны макъымкI гунта агвыпква ауи гIазтырщтуа аъамапсыма гIардырра атахъын.

Уыззымпшуа асогIаква гIазтыцIуаз «ащчыкь квайчIвагIваца» гьакIвмызтI

ЙцIхъвахуз – йцбахуз араунд апны йгIадыргылуаз азцIгIараква этнография, абазакви апсуакви рапхъанчIви цIасква йырзынархан, афинал апны рахIа «йхъагIаз» азцIгIара гатI.

Ауи абазаква йырмацIауа ахъагIара – хIальыуа хъылпа (збальыгъ йнадзаз апхIвыспа йылхъарцIуз ахъылпа йашIырпшыта – ахъыкв цIарата йырчпауа ахIальыуа – аредакция

ррытаразга) йгIаквчважвун. Абазашта апны апхъала ауи атацанадылра йгIайыз асасчва йрыртуан, уахьчIва гыларгвыгв анырчпауагьи, анахьанат агвыргъьахъвква рагIангьи йырмацIауитI. ХIальыуа хъылпа Апсны апынгьи йырчпитI, араъа ауи апсхъвква рагIан йддрыфитI, ахьызгьи апсуа хIващала йырхIвитI. Абарауи абазаквагьи апсуаквагьи йрыму арызкъы апсуаква шапхьауа гIардырра атахъын ахъвмарыгIвчва. Ауаса заджвгьи дгьазымпшуазтI «аджьауап тамам» йара ауи асахIат астудия йгIаргылуашта!

Абаза фаша (ачгIвычаква «Апсуа мода этника театр» проект аунашвачпагIв Йуан Диана йгIарылттI – аредакция ррытаразга) зышваз апхIвыспа апсуаква «ахалуа»-хIва йызпхьауа абазаква ртацанадылра арызкъ хъада – ахIальыуа хъылпа – гIалгылтI.

РахIа йджьащахъвахугьи – ахъагIара зрыхIазырыз абазапI, йаргьи Абазашта йгIатыцIын Апсны йгIайтI! «Иарбан? Иаба? Ианба?» хъвмарра ахъазла йазалхта ахIальыуа хъылпа «Алашара» жвлара адкIылара йаланакIуа абаза кытква рпхIвыс советква рынхара агвынзыргIвуа Джьмакъвыл Нателла йылчпатI.

УацIыхъван Нателла йылхIвахтI апроект ахъазла абазаква йырцIасу ахъагIара дгвыргъьачIвауа йшылрыхIазырыз.

«Абазакви апсуакви уагIахъакIпI. Ага ауаса йаъазтынгьи абазаква ркультура йара алкIгIараква амапI. Апсны апны, ага йгвасразтынгьи, абаза рызкъква дукI йгьырдырам. Абаза хIальыуа хIчпарныс йангIахIыхIва хIгвыргъьачIвауа хIадгылтI. Ари йапшу ауысква азаджв азаджв рыцIа бзита дыгIдырныс, йбайу, йацыхIчIву акультура алкIгIараква тшрыхахIыргIвазарныс йацхърагIитI. Ари ауыс хIъалахъву швабыж хIайгвыргъьитI», – лхIватI ажвлара уысхагIв.

Ажва пхаква рыгIамта

Ахъвмарра ъадзакIвшуз асахIатква азцIгIараква джьауап рытрала йаквыргъвгъвараз анкъвакъвра йахъазымкIва ажва пхаквагьи ахIвахIвраквагьи йрыгIамтан. Адуней апсуа-абаза конгресс архъйагIв секретарь Гьыцба Инар ахъвмарра йалаз «апхъахьылагьи айгIайра гIардахIвларныс» дрызхIвахIвтI; апроект гIалазгаз Ардзынба Гета Апсны акъральыгIва телерадиуакомпания аунашвачпагIвчва «агвы йгIатыцIуаз ацынхара» ахъазла дшырзыразу лхIватI. Ауи «Иарбан? Иаба? Ианба?» проект йапхъахуз ахъвмарра шгIарыдахIвыз гIалылкIгIатI.

«ЙахьчIва Адуней апсуа-абаза конгресс анхара апны магIын ду зму апроект йауата йапхъахауа ахъвмарра акIвшатI. ЗымгIва йрапхъата сара АААК агвып этнография нархара зму акъыльрыпшгIарала апроект дахIврала йъахIызджвыквцIаз ахъазла срайхIвахIвитI. КIьыдата аразыра ажваква йзынасырхара стахъыпI хIапхъагылагIв, Адуней апсуа-абаза конгресс ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв Эгьзакь Мусса – уыс ду ъахIызхъайцIауа, хIгIаджвыквцIараква зымгIва шгIахIыдахIвуаш кьангьашра ъазгIайымгуа ахъазла», – лхIватI Ардзынба.

Ауи апроект ателебара апшыгIвчвагьи йыргвапхушта дшгвыгъауагьи гIацылцIахтI.

Агвыпква зымгIва «Иарбан? Иаба? Ианба?» акъыльрыпшгIарала ахъвмарра йшалаз йаквшахIатхауа адипломква рырттI, айгIайыгIвчва ари апроект ахъазла йазалхта адизайнер шIа Чкадуа Арина йлылхыз йамдахауа акубок рквнадыргатI. СогIа кIьыдата йырзалтI ауат Россия апны йакIвшуш «Что? Где? Когда?» хъвмаррала адуней анкъвакъвра йалазларныс йазрыхвитуа асертификат.

Амикрофон айгIайыгIвчва йнарахвитI

«Хьюстон» гвып ркапитан Тыркба Саид дгIапсадза, ауаса йгвыргъьара йзыцIамкIуа агвып шабгу рыхьызла дгIачважвауата ачкIвынчви ахIвссакви ахъвмарра лахIвара пшдза шгIарыланацIаз йхIватI.

«ЗымгIвагьи уыста йдырхъйаз ахъазла Анчва дырзыразхатI. АмакIыра зджьара йгIанымхауата йаквыргъвгъвата йцатI. Ахъвмарра ацIыхъва хIнадзандзыкIьа хIара закIытагьи апхъала хIгьызрылымкъьузтI, ауаса ацIыхъвадза йащтацауа джьауап тамамквакI ахIтныс хIылшан айгIайра гIатыгIгатI», – йхIватI ауи.

Агвып йалакву зымгIва рацкIыс ргвы йгIатахаз «айачIва гвып» йазынархаз азцIгIара акIвпI. Ауи йхвбахуз араунд апны йцIыхъвахуз азцIгIаран. Абар ауи шаъаз: «Апсуа космогония апны ауи айачIва гвып йрыуата рыцIа мчыта йкIкIауа «Ашәуа ииаҵәа» – «Абаза йыйачIва» – хIва йапхьитI. Ауи апсуа хабарыжвкI йгIахъшахъыцIтI. АйачIва гвыпи ауи айачIва хъади гIашвхIва».

«Хьюстон»-заджвыкI акIвпI ауи азцIгIара джьауап тамам азтыз. Ауат «Ала Ду» ззырхIвауа айачIва гвыпи Сириус йачIви ракIвпI. (Ахабарыжв йшгIанахIвауала, абазакI Апсны дгIатыцIта ащхъахъысыртала рпны дшцахуаз Ала Ду» йачIва гвып йауу, цIыхквта йкIкIауа айачIва Сириус шарпны йкIкIауа ШыйачIва акIвдзищатI, дгIващатI, апххъа дташван дащытI. АмгIвайсыгIв йхъырхIвалгIан ацIх айачIва ауаса йапхьауа йалагатI – аредакция ррытаразга).

«Ари азцIгIара хIара хIаргвышхватI, хIаланаршван йцбахуз араунд ахвазцIгIаракIгьи тамамта джьауап рыхIттI», – йхIватI «Хьюстон» гвып ркапитан.

АААК разхатI

«Иарбан? Иаба? Ианба?» йапшу апроект ду цхърагIагIвдъа йгьымхъйушызтI. ЙхIынасыппIта Адуней апсуа-абаза конгресс гIвзачва ащардапI. А-Конгресс аразыра ажваква рзынанархитI: Апсны акъральыгIва музей – аэтнография пъыгIваква рыхъазла, СогIвым акъральыгIва училища – амакъым ъамапсымаква рыхъазла, «Аквафон» сота компания – «Иарбан? Иаба? Ианба?» абаннерква акъала хъада апны йъадыргылыз ахъазла.

ЙалкIгIата ажва пха рзырхIвитI а-Конгресс анхагIвчва йцбахуз араунд азцIгIараква алазцIаз Abaza history паблик зырцауа Къарма Марйана; апсуа этнография гIазырбауа асуратква ъазкIкIу аэлектрон архив ащатала турых нархара зму апаблик гIанзыршаз Кобахиа Рауль; макъым ъамапсыма гIарызтыз Хвынцариа Отар йыхьыз зхъу ауагIахъа ъамапсымаква р-КъральыгIва оркестр аунашвачпагIв Арухаа Денис; ахъвмарра злакIвдыршаз аргIапсгаква гIарызтыз ахIаракьатчпагIв ЗаркIуа Ирина; апхъанчIви абазаква гIазырбауа асуратква гIарызтыз, абазаква рэтнографиялагьи щарда гIаразхIвыз «Алашара» жвлара адкIылара ахъвшара аунашвачпагIв Мыква Мурат; Къарча-Черкес йгIатылгата хIальыуа хъылпа рызгIазгыз «Алашара» адкIылара апхIвыс советква рынхара агвынзыргIвуа Джьмакъвыл Нателла; амодель Жьыба Анастасия абаза фашала дызгIвычата ахъвмарра дгIалазжьыз «Апсуа мода аэтника театр» проект аунашвачпагIв Йуан Диана; гIахIврала асаби студия «Уарада» аунашвачпагIв Аргвын Тимури агвып йрылу, ахъвмарра ъадзахъырхуаз абыжьсахIаткI руацIа акIвыршагIвы йылцхърагIуз Агвмава Шамильи; ДжьапIуа Батал, Воуба Владимир, Савкуев ХIамид датшагьи зынхараква гIадрысабапыз аршIыйагIвчва щардагIв.

Йара ауи апшта АААК агвып Кобахиа Елена, Когониа Эдем, Бобуа Саид, Ажьи Белла, КIьылдза Беслан йырзыразпI – ауат дзачIвызлакIгьи а-Конгресс ахачIвква гвалымста дгьырзыгIанымхатI йгьи йрылшузла апроект йацхърагIатI, ауидъа ахъвмарра араса пшдзата, угвы йгIатахауата йгьымцушызтI.

А-Конгресс анхагIвчва кIьыдата йлызхIвахIвитI телебарала йгIадырбуш апроект аверсия абызтыз арежиссер Квициниа Эсма. Эсма «Иарбан? Иаба? Ианба?» проект лпсы йалалын лхъатачIв заман дамайгьдзауа авидеоверсия гIаныршара, йатахъу асураткви акадркви ргIаура, макъымта йацIарцIуш гIалхра йрыквылрыдзуан. Ажва аламкIва ауатква зымгIва

апроект агIарбаща дрыпшдзатI. Йшалу йгIауахвырквын гIвымызкIи бжакIи дацрахIван Квициниа Эсма авидеоверсия абытра.

Анчва дырзыразхатI зазцIгIараква ахъызхта йгIазщтийыз Къазанба Джьансет (Сирия), ХIапIатI АхIмад (Трыквшта), Гьачба Инал (Иордания), Абаза Джехад (Египет).

Цхъважва

«Иарбан? Иаба? Ианба?» йгьахъазгIваца ларпшыгам, йалазгьи йадызгалызгьи мызпхьадзара йгIапса-йдзышыргьи йрымаджьащахъвадзата йызлаз йгьынхарагIвацам. Ауи йапшым алахIвара мчква йразкIкIрапI: агвтыртырра, агвыргъьара йгьи… ахъардура! «Иарбан? Иаба? Ианба?» – ауи хIара – апсуакви абазакви, хIтурых, хIкультура, хIбзазара йырзынарху уыспI. «Иарбан? Иаба? Ианба?» – дзачIвызлакIгьи Апсны акъральыгIва телебара аканали Адуней апсуа-абаза конгресс асайти рпны дызпшы йауаш уызгIвымсхыз проектпI.