Асквш 1950 года февраль а 23 Согъвым апны дйытI Ачба Зураб – Апсны апны йбергьльу ажвлара йгьи аполитика уыснкъвгагIв, аюрист, ахабзахчагIв.

Ардзынба Аста

Асквш 2020 август агIан СогIвым апны Ачба Зураб йыщтахьла йгIайайхсын дырщытI. АуагIа швабыж йызлачважвуз ари ачвгьахара знапIыцIшаз ужвы йъагIадзазгьи дгьрымдырстI.

АгIвычIвгIвыси ауагIи рхвитнагIаква рыхъазла

Ачба Зураб асквш 1950 агIан Апсны акъала хъада апны дйытI, Согъвым йжвабахауа аквтанай апхьарта дгIалгатI, юрист диплом Москва, МГУ апны, йгIацIигатI.

Аполитика уысхара ауи асквш 1980-ква рагIан, апсуаква рхвитнагIаква рыхъаз тшангIащтIырх, Апсны ахъахвитра азабакIра йанашымтаз агIамта йджвыквицIатI. Ауи «Аидгылара» жвлара мгIвайсра (Апсны ауагIа райззара ду «Аидгылара» («Адгылра») асквш 1988 декабрь а 3 атшын Согъвым йакIвшан апсуа гвып кIьыдаква Апсны ахъахвитра йазабакIырныс йадызкIылыз мгIвайсрахатI – аредакция ррытаразга) апхъагылагIвчва дрыуазаджвын.

Асквш 1989 агIан Ачба Апсны ауагIа рфорум аунашвачпагIв дитарагылыгIвхатI. Асквшква 1991-1996 рагIан Апсны а-Парламент дадепутатын. А-Парламент ауи йапхъахуз азддара уацIыхъван «хьапщта» ахьыз рхIвахтI, ауи агIан акIвпI Апсны акъральыгIвара йащатахаз магIын ду змаз ашвъаква аннарахв.

Асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны ауагIа р-Абашта айсра агIан Ачба Зураб ареспублика дахIвачIвгIвын. Ауи Россия акъалаква дгIархъыкIвшауамцара аполитикква, ажурналистква дрынйун, Апсны йыншауа ацIабырг ауагIа йшырзынайырдзуш, Апсны хабаркIгьи тымцIхуата «йызлакIвдыршаз абагъьата» шпхьижвуш дащтан.

Айсра амщтахь Ачба Зураб бзазара Москва дцан сквшквакI ауаъа юрист кьангьашырта йнапIыцIата дынхатI. Асквш 1999 агIан йпсадгьыл дгIайхтI. ЙынцIра йцIыхъвахуз асквш Согъвым апны йгIандыршаз агIвычIвгIвыс йхвитнагIаквала ООН йгьи ОБСЕ руысхарта апны юристта дынхатI, Апсны абзазагIвчва акъральыгIва хабза йгIанахIвауа рзалйыргауата дырцхърагIун.

Дтамамын, йуысгьи йдыруан

Ачба Зураб йыгIвзачви йцIагылагIвчви ауи гвы ззычпауа дгIвычIвгIвыс тамамта дырпхьадзун. Уыла цкьата дгIацIалыжьуата ауи дйыквчважватI ажвлара уысхагIв Акаба Нателла: «ауагIажвпIара йгIарылкIкIуз, зуагIахъа йрызцIабыргыз, анчва йчIвецкI злаз дполитикта» акIвпI ауи Ачба лгвы дшгIатахаз.

«Сара асквш 1989 агIан Зураб сйабадырта хIагIвзахарныс сынасып йгIанакIытI – ауи агIан хIара «Аидгылара» уагIахъа мгIвайсра хIалан. Ауи Шамба Сергей – [ауи агIан] Апсны ауагIа рфорум йаунашвачпагIвыз – дитарагылыгIвта далырхтI. Зураб зджьара йгIанымхауата йажваква угвы йалалуата дызчважвун. Айсра апхъала аквырджьква рпахь дгIачважвауата апсуаква рхъауыс дара-дара йандыргIалхырныс йшахвиту анрайхIвуаз йажва ауи аъарала йбагъьанта – аквырджьква напIы йзасуан. Зураб КIавкIаз ауагIахъаква р-Конфедерация агIаныршара гIаджвыквызцIазгьи дрылан – ауи адкIылара аквырджькви апсуакви хIайсра апны хIайгIайра швабыжта йацхърагIатI», – лхIватI Акаба.

Ауи йшылхIвазла, Ачба Зураб дандепутатыз гIальма ду зму дхабзадырыгIвта тшгIайырбатI, акъральыгIва хабзаква рпроектква лихуан. Апсны а-Парламент йапхъахуз азддара адепутатква ауи йайрышрала, йчважващала, йхъвыцща дшзазгылуазла дгIарылхIвун.

«Ауи агIан сара ЙхIаракIу а-Совет агIвычIвгIвыс йхвитнагIаквали агIвыма къральква рабадыррали акомиссия аунашвачпагIв ситарагылыгIвын (акомиссия йаунашвачпагIвыз пIатIу зквыз апсуа политик Воронов Юрий Николай йпа йакIвын). Ймайрамыз, айсра ангIаргванхуз ауи агIамта зхвитнагIаква йрылхъвдарчIвыз ауагIа щардала йхIызгIайуан.

Зураб апсабара дгIвычIвгIвыс тамамта дгIанашатI, йдырраквагьи бзийынта зарар зквшваз ауагIа рхвитнагIаква хча йшауаш ауысла сйайкьангьашлун, йаргьи ауат дырцхърагIун», – лгIагвалашвахраква хIыцагIвылшатI Акаба Нателла.

Ачба Зураби Апсны а-Конституции

Ажвлара уысхагIв Апсны а-Конституция алыхра апны Ачба Зураб йалацIара швабыжта йгIалылкIгIатI.

Йшбергьльу апшта, айсра апхъала Апсны аунашвахъцIащала парламент республикан, акъраль унашва ахъицIун ЙхIаракIу а-Совет аунашвачпагIв Ардзынба Владислав Григорий йпа. Айсра аналга амщтахь Ачба Зураб дызцынхуз адепутатква йрыбагъьауа дрылабжьун президент унашвахъцIара уазцара шатахъу. Йбаргвыз ауи агIамта Грузия Апсны атагIанакIхырныс амурадква гьыннамыжьуазтI, Россия Апсны зхъа йахвиту къральыгIвата йапхьадзарныс гьамуазтI, Зураб Константин йпагьи дшапшуазла, ауысква анаквыргъвгъварадзахара апрезидент йара-йара йатахъыта йпхьадзауа щаквыргылра найахвырныс хъгалра йымазара атахъын – ауыс шаъаз гIахIгвынлыргIвытI Акаба.

Зхъа йахвиту Апсны а-Конституция шIыц асквш 1994 агIан йлырхын йнарахвтI. Ауи агIан йщаквгылаз аъащаквала йгIауахвырквын апрезидент хъгалра щардата йытрала ащаквыргылра агIамта йаквыргIапста йаъан, йгIалылкIгIатI Акаба, ауаса рыцIа кIьасата Ачба Зураб а-Конституция акъральгIвчва рхвитнагIаква рхчара щата азтуа аъащаква ъаламыз цIбата йацIибауа далагатI.

Ауи апшта, Зураб Константин йпа йхIвалун: «ХI-Конституция намхъарата йалу акъральыгIва унашвахъцIара апны ахабзалыхра йгьи архъайра хъатаква аналнахуа адемократия йацчакьта йъазынамырдзауа акIвпI. А-Парламент ахъгалраква ауи аъарала ймачIпI, ахабзалыхрагIвацала йгIашIаситIта – а-Парламент ауагIа йырполитика органпI-хIва уаквчважвушта йгьаъам. Ауаса йанаъахугьи апрезидент йхъгалраква зджьара йгIанымхауата йауацIыхпI, апарламент йгьи ахIаквымхарта рырхъвыхра йгьгIацIанакIуам. Апсны апны архъйагIв унашвахъцIартаква акъральыгIва бзазара ахъатаква зымгIва рнапIыцIаркIитI: политикагьи, экономикагьи, акъральыгIва уысхартаква рпны йынхуш гIалхрагьи, ахIаквымхарагьи, ашIыпIа хъаунашвахъцIарагьи».

«Ауатква йгIарылцIла Зураб а-Конституция псахра алацIара атахъыта йпхьадзун», – йгIацылцIахтI Акаба Нателла.

Йцри къраль уасйатта йазгIаныйжьыз ажваква

Ачважвари амакIракви швабыжта йырзычпаз Ачба Зураб йынцIра йцIыхъвахуз асквш публицист къайматтагьи тшгIайырбатI. Ауи дырщищтара сквшы 20 анахъыцIхгьи йстатйакви йгIачважваракви йгIарылху ашIчIвараква ауагIа йгIадрысабапыркIвитI.

Абар асквш 1999 ауацIа Ачба йгIвыраква йгIарылхта «Нужная газета» («Йатахъу агазет») йгIаншвалыз шIчIвараквакI. Ауат абгата урышв бызшвала Апсны аинтернет-библиотека асайт апны йуауаштI.

«Адуней апны йаъапI алагакви зхъа таразквами йузымкIуата йахьъахъуа атыпква. Ауат аполитика партиякви ажвлара адкIыларакви, айззаракви адемонстрациякви, ажвлара ралалракви… а-Парламенти ракIвпI», – йырлактайкъьун ахабзалыхчва Ачба, дацымшыркъвауашва йхъагьи ауат закIгьи йашIысым ауагIа йрылйымхуата.

Ачба аправительства анхара йхътIыта йгьи аргамта йаъазларныс дазгылан.

«Абюрократ унашвахъцIаща апсабара шаъула ауи аргамра закIытагьи йгьаладзум. Архъа хIвынап апшта йчваду аджьут маца апштагьи йамщу хIтелебари хIпечати – акъральыгIва уысхартаква рпны йынхаквауа йдрыцкьата йшырхчахыз акIвпI йшаъу», – йажва цIарала йгIаликIгIун ауи.

Апсны акъральыгIвара шIыц ащаквыргылра апхъагылагIвчва йрыуазаджвыз Ачба аконституция псахраква акIвыршара атахъыта йпхьадзун. «ХIара хIбзазащадзи хI-Конституции дасу йара адуней апны йаъахпI – йаразджьара йгьацтам», – йхIвун Ачба. Ауи акъральыгIва рхъйагIв уысхартаква рхъгалраква шымччву гIайырбун, асквш 1994 агIан ауи апш Конституция шнарахвыз тамамта йшырчпаз ага дадгылыргьи.

Ауи йчIвыпI арат ажваква: «ХIщаквгылри хIапхъаланаскIьари ага бжара рылазтынгьи хIкъральыгIви хI-Конституции Апсны ауагIа йыргIатгара дудздзапI, зыхв зынгьи йымдзуаш ракIвпI, хIкъагIара йащатахуш аъащапI. АкъральыгIва унашвахъцIарагьи ауи нкъвызгауа ауагIагьи пIатIу рыквзара атахъыпI. Ауаса йаъазара ахIатырла аунашвачпагIвчва рхъвдаквцIараква ахабза йшщаквнаргылуа апшта йдырхъйара рборчпI. Араъа магIны гьамам аправительства йылнахыз амгIва йа йархъйауа ауыс кIьыдаквакI йрыцхIкIуи йрыцхIымкIуи. Ауи адемократ жвлара апны азазаъащаква злащаквгылу хабзапI».

Аполитик йгьи аюрист Ачба акъральгIвчва рхвитнагIаква дырхъгвыргIвауата Апсны апны омбудсмен институт гIаныршара дазгылан, акъральгIв жвлара тшауацIнарыхра шатахъу, оппозиция аъамкIва йшамуаш, ауидъа йызгIваду политика ргIапсра уыла йшуызгIацIамыжьуаш йхIвун.

«ХIара хIыжвлара оппозиция лахъвахъвала йапшитI – зъанатIа йахъырхыз уысхагIвчваквакI рнахъгIахъраква йрыладыргIващитIта. АъанатIанкъвгагIвчва рапшIагылра – са ауи «чIварта оппозиция»-хIва сапхьитI – гIвычIвгIвыс кIьыдаквакI рынхартаква шырзыгIанхуш акIвпI йынкъвнацауа. Ауат рыщтахь йыртахъу арымдзатIатIа шабауа рапшIагылра думпхитIта зымгIва йырзыразхитI», – йхIвун Ачба Зураб ауагIа оппозициядзата йаъуи йапшIагылуазшва тшызчпаквауи шырзалыргуш йазибжьауата.

ЦIхъважва

Асквш 2000 август а 15 йыншаз Ачба Зураб йщра знапIыцIшаз ужвы йъагIадзазгьи йгьщаквдмыргылстI рхIаквымгьи гьрымхастI. Аюрист йцрикви йыгIвзачви ауи дыззырщыз йполитика нхара ахъазла акIвта йырпхьадзитI, ауаса йызхъвыцуагьи ауи швабыж дъагIвычIвгIвыс райшаз, йхътIыта дъачважвуз, ачвгьахаракванадзара агвы йгIаквицIарныс дъамшвуз акIвпI.

Согъвым апны сквшщарда цIуата йаъапI аполитолог Ачба Далила йгIанлыршаз Ачба Зураб йыхьыз зхъу «ЗальмагIа ъаным адуней» арыпхьарта квта. Ауаъа «Аюрист шIаква» жвлара гIандыршатI. Асквш 2013 йгIашIарышвта араъа «Ачба апхьараква» ахьызта наука-практика конференция акIвшалитI.